Zoëlho, op naar een bewuste levensstijl.

Bèta-caroteen, alfa-caroteen, lycopeen

 

          Laatste bijwerking : 2021.11.19

 

 

Carotenoïden zijn vetoplosbare verbindingen die enkel in aanwezigheid van vet uit de voeding kunnen opgenomen worden. Het organisme kan ze niet zelf aanmaken.

 

Als lipofiele moleculen worden ze vooral terug gevonden in vetbevattende onderdelen zoals in celmembranen, in lipoproteïnen, en in bepaalde organen zoals de huid, de lever en het vetweefsel.

 

Carotenoïden zijn belangrijk voor het organisme : sommige zijn precursor van vitamine A, andere vertonen matige tot sterke antiradicaal-werking (antioxidant).

 

1 Retinol Equivalent = 3.33IE vitamine A = 1 mcg retinol = 6 mcg bèta-caroteen.

 

1IE = 0.6mcg bèta-caroteen

1mg = 1.666IE bèta-caroteen

 

of 25.000IE = 15mg bèta-caroteen

 

Bèta-caroteen is het meest bekende carotenoïde. Het is warmtebestendig en wateroplosbaar, waardoor het veiliger is dan vitamine A, dat vetoplosbaar is en kan accumuleren in het organisme. Natuurlijk bèta-caroteen zit in fruit en groenten vooral als isomeer all-trans bèta-caroteen, met daarnaast het isomeer 9-cis-bèta-caroteen, en in kleine hoeveelheden het 13-cis isomeer. Synthetisch bereid bèta-caroteen bevat bijna uitsluitend het all-trans isomeer, en maar heel kleine hoeveelheden  van het 13-cis isomeer, en praktisch geen 9-cis isomeer. Natuurlijk bèta-caroteen zou een hogere antioxidant-activiteit bezitten dan de synthetische vorm.

 

 

Alfa-caroteen gelijkt chemisch sterk op bèta-caroteen, maar zou 10 x effectiever zijn in het remmen van tumorproliferatie. Ook zou niet bèta-caroteen maar enkel alfa-caroteen het ontstaan van kanker remmen. Tenslotte komt er meer en meer bewijs voor de rol van alfa-caroteen bij het ontstaan van hart- en vaatziekten. Mensen met hoge alfa-caroteenspiegels in het bloed (> 9mcg/dl) zouden ook hun risico om te sterven sterk zien dalen, vergeleken met diegenen met de heel lage alfa-caroteen waarden (< 1mcg/dl). Alfa-caroteen zit vooral in gele en oranje groenten (pompoen, wortelen...) maar ook in groene (blad)groenten zoals broccoli, kool, groene bonen, erwten, spinazie, sla, raapstelen...

 

 

Lycopeen geeft aan tomaten haar rode kleur (ook in watermeloen, papaja en abrikozen) ; lycopeen is een sterke vetoplosbare antioxidant (dus, om de opname ervan te verbeteren, serveren met wat olijfolie of mozzarella) en bezit zoals bètacaroteen antioxidanteigenschappen, die tegen hart- en vaatziekten beschermen (door de oxidatie van LDL-cholesterol te verhinderen). Studies wezen uit dat lycopeen het totaal cholesterol- en het LDL-cholesterol-  gehalte, maar ook de hoge bloeddruk, significant doet dalen (zoals fytosterolen doen) Ried K, Fakler P. Maturitas 2010 Dec 14. . Lycopeen zou daarnaast ook specifiek de prostaat tegen kanker beschermen (maar het zou ook een andere stof in tomaten kunnen zijn). Het zou de huidschade veroorzaakt door UV-licht flink kunnen reduceren.

 

Overzicht inhoud :

Natuurlijke bronnen

 

Rol in het organisme

 

Tekorten

 

Opletten

 

Nutritionele behoeften

 

Praktisch

Inhoud :

Natuurlijke bronnen :             

 

    • plantaardig carotenoïde : het komt voor in oranje, gele en donkergroene groenten en fruit (appels, boerenkool, wortelen, maïs, broccoli, spinazie, perziken, abrikozen, pompoenen en palmolie...).

 

Noot : het plantaardige carotenoïde zit in de celwand (onverteerbare cellulose), en kan enkel hieruit vrijkomen door het hakken, koken of kauwen. Ook een weinig koolzaadolie, toegevoegd voor de consumptie, verhoogt de biobeschikbaarheid van plantaardig bèta-caroteen.

 

    • natuurlijk bèta-caroteen is een mengsel van cis en trans-isomeren, synthetisch bèta-caroteen bezit alleen de trans-vorm. De transvorm wordt het beste omgezet in vitamine A, terwijl het cis-isomeer de sterkere vrije radicalenbestrijder is. Natuurlijke bèta-caroteen wordt verkregen uit een roze alg die aan de oppervlakte van zoutmeren groeit : de Dunaliella salina.

 

Rol in het organisme :             

 

    • zeer werkzaam provitamine A : één molecule bèta-caroteen kan immers in de darm omgezet worden met tussenkomst van het bèta-caroteen dioxygenase tot twee moleculen retinal, een voorgevormd vitamine A. Het gedeelte bèta-caroteen dat de behoefte overschrijdt wordt wel geabsorbeerd, maar vervolgens opgeslagen in het bindweefsel en de lever.

 

Deze omzetting wordt gekatalyseerd door Fe2+, vitamine C, T3 en jood (I-).

 

Verder wordt het retinal gereduceerd tot retinol (trans retinol, vitamine A) en vervolgens veresterd tot retinylpalmitaat, de opslagvorm van vitamine A in de lever (Kupffercellen). Zink is nodig om het vitamine A uit zijn leverdepot te halen en als retinol en retinolzuur in de bloedcirculatie te brengen.

 

De omzetting naar retinal is zelden voldoende. Immers door te weinig schildklierwerking (hypothyroïdie komt heel veel voor, joodtekort), een gebrekkig Fe-mechanisme en een tekort aan vitamine C kan de omzetting niet naar behoren verlopen.

 

Verschillende enzymen worden door vitamine A geactiveerd en vitamine A wordt gemakkelijk in de celmembraan opgenomen.

 

Noot : diabetici kunnen bèta-caroteen praktisch niet omzetten, en dienen dus al hun vitamine A te betrekken uit dierlijk voedsel.

 

    • sterke anti-oxidant : niet alle bèta-caroteen zal dus worden omgezet in retinal. Een deel wordt gebruikt voor de anti-oxidant werking (vitamine A zelf is geen anti-oxidant).

 

      • bèta-caroteen werkt specifieker voor de reductie van het geoxideerde vitamine A door het singlet O2 - :

 

vitamine A ---> + O2 ---> vit A   

 

---> het treedt dus op als vanger van het vrije radicaal singlet zuurstof, waardoor lipidperoxidatie wordt vermeden.

 

    • bevordert de genetische expressie van de transcriptiefactor NF-kB, die een rol speelt in de ontsteking (met daling CRP) en in de immuniteit . Inflammatietoestanden liggen aan de basis van het ontstaan van chronische ziekten.

     

    • stimuleert de activiteit van interferon (immuniteit).

 

    • zou passen binnen de preventie van epitheelkankers....: zie "Vitamine A, Gevolgen van gebrek".

 

Noot : Alfa-caroteen bestaat ook en heeft een 10 x sterkere tumor-remmende werking (borst, longen...) dan bèta-caroteen.

 

    • een klein gedeelte wordt omgezet tot cis-retinal en wordt gebruikt als bouwsteen van rhodopsine (het staafjesrood in het netvlies van het oog).

 

Tekorten :             

 

Oorzaken :

 

    • ...

 

Symptomen :

 

    • frequente infecties van de ademhalingswegen

    • schilferende droge huid en hoofdkruin

    • slechte haarconditie

    • slecht zichtvermogen

    • branderige en jeukende ogen

    • droge ogen, oogzweren...

 

Opletten :             

 

Bij patiënten met :

 

    • overgevoeligheid aan carotenoïden.

 

Zwangerschap/Borstvoeding :

 

    • geen problemen werden vastgesteld ; zelfs met hoge dosissen werden geen anomalieën waargenomen.

 

Mogelijke interacties met :

 

    • geen specifieke interacties te verwachten (zie ook : "Vitamine A").

    • ...

 

Te verwachten neveneffecten :

 

    • hypercarotenimie (gele verkleuring van de huid) : werd gezien na inname van meer dan 30mg/dag (onschadelijk en omkeerbaar).

    • diarree, draaierigheid, artralgie kan soms optreden met caroteensupplementen.

    • zelden treden allergische reacties op.

 

Nutritionele behoeften :             

 

Carotenoïden - bèta-caroteen :

 

Leeftijd

ADH (UI)

ODD (UI)

 

 

 

0 - 11 maanden

 

 

1 - 3 jaar

 

 

4 - 6 jaar

 

 

7 - 10 jaar

 

 

11 - 14 jaar

 

 

15 - 18 jaar   M

 

 

                      V

 

 

Volwassene M

 

10000-50000

                      V

 

 

+ 60 jaar       M

 

 

                      V

 

 

Zwangerschap

 

 

Borstvoeding

 

 

Andere :

 

 

 

 

 

 

 

ADH : Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid.

 

ODD : Orthomoleculaire Dagelijkse Dosis.

 

Dosissen tot 5mg/kg lichaamsgewicht zijn aanvaardbaar.

 

Praktisch :             

 

Bètacaroteen :

 

Gemiddelde dagdosis in voedingssupplementen : tot 5mg/kg lichaamsgewicht.

Toxische dagdosis : ?

 

    • Bètacaroteen wordt best niet in monotherapie toegediend, doch steeds in associatie met andere carotenoïden zoals luteïne (ADH 10mg/dag), lycopeen (ADH 15mg/dag)... In 2 studies leidde een hoge dosis monotherapie tot meer kankergevallen. Kies eerder voor een multivitaminepreparaat of gewoonweg voor bèta-caroteen-rijke voedingsmiddelen.

 

Het betrof hier wel een behandeling met 25 mg bèta-caroteen/d ( 5 maal de ADH !) bij een poging de gevolgen van jarenlange blootstelling aan asbest en aan tabaksrook te behandelen. In deze omstandigheden heeft bèta-caroteen helemaal niets kunnen herstellen, integendeel, de behandeling leidde tot een verhoogd kankerrisico.

 

    • De omzetting naar vitamine A is afhankelijk van Fe, van vit C en van jood. Suppletie is meestal nodig.

 

    • Zink is nodig om het vitamine A uit zijn leverdepot te halen en als retinol en retinolzuur in de bloedcirculatie te brengen : bij gebrek aan zink treden van verschijnselen van vitamine A-tekort op : nagels met witte vlekjes en streepjes verraden vaak een vitamine A tekort.

 

    • Rode palmolie is rijk aan vitamine E, aan enkelvoudige onverzadigde vetzuren en bevat een complex van carotenen tegen veroudering, tegen aanvallen van vrije radicalen en tegen welvaartziekten ;

      • rode palmolie kan gebruikt worden in de keuken (ook voor braden).

      • rode palmolie bevat 10x meer caroteen dan wortelen en 30x maar dan tomaten.

 

    • Alhoewel dat bètacaroteen nuttig is bij blootstelling van de huid aan de zon, bevordert zij het bruinen niet. Het bruinen van de huid wordt veroorzaakt door de synthese van melanine door de cellen in de huid en heeft niets te maken met de aanwezigheid van bètacaroteen. Bètacaroteen hecht zich wel aan de oppervlaktelagen van de huid en zorgt er voor een oranje verkleuring. Toch kan een bètacaroteenkuur vóór het blootstellen van de huid aan de zon nuttig zijn als bescherming (antioxidans) tegen schade veroorzaakt door vrije radicalen gevormd onder invloed van UV-straling.

 

Lycopeen :

 

Gemiddelde dagdosis in voedingssupplementen : tot 15mg.

Toxische dagdosis : ?

 

ADH volwassene : 0.5mg/kg/dag (EFSA EFSA Journal 2010; 8(1):1444 [26 pp.]. Assessment of dietary intake of lycopene by the Belgian adult population, isp wiv, Brussel, oktober 2011, 80p.).

 

 

 

 

 

 ZOELHO (c) 2006 - 2024, Paul Van Herzele PharmD        Laatste versie : 17-mrt-24                     

DisclaimerDisclaimer

 

De lezer dient steeds in acht te houden dat de beschreven curatieve eigenschappen in geen enkel geval het medisch advies vervangen, welke steeds onmisbaar is bij het stellen van een diagnose en bij bepaling van de ernst van de aandoening. Wel wordt de gebruiker gestimuleerd beslissingen met betrekking tot zijn gezondheid te nemen, op basis van eigen research, steeds in samenspraak met een professionele gezondheidswerker.

 

In alle gevallen valt het gebruik van dit programma enkel onder de controle, het beheer, de risico's en de verantwoordelijkheden van de gebruiker.