Koorts

Laatste bijwerking : 2023-03-18

Er is werkelijk sprake van koorts wanneer onze lichaamstemperatuur 38°C bereikt. Tussen 37,8°C en 37,9°C spreken we van lichte koorts.

Koorts is geen ziekte : koorts maakt deel uit van het "niet specifiek" verdedigingssysteem (deel uitmakend van de aangeboren immuniteit) dat het organisme activeert om zich te beschermen tegen een infectie. De lichaamstemperatuur stijgt door de inwerking van chemische stoffen, pyrogenen (puro = vuur), vrijgesteld door witte bloedcellen en door macrofagen, in contact met bacteriën of voor het organisme onbekende stoffen. Koorts vormt het bewijs dat het organisme zelf haar problemen oplost. Het is dus een volkomen normale en gezonde fysiologische immuunreactie.

Wanneer je bij een infectie koorts ontwikkelt, schiet er een reeks van mechanismen in actie. Aan de basis van dit alles liggen de afweercellen die de ziektekiemen vernietigen. Zij scheiden signaalstoffen af waardoor het lichaam koortsverwekkende stoffen of pyrogenen gaat produceren. Die signaleren de hypothalamus om de thermostaat wat hoger te draaien tot op koortstemperatuur.

Van zodra de thermostaat hoger ingesteld is, lijkt de lichaamstemperatuur plots te koud. Zelfs wanneer je lekker warm ingeduffeld bent. Je begint te rillen (de spieren creëren zo warmte) en je temperatuur schiet omhoog.

Eens hun lichaam de koortstemperatuur bereikt heeft, voelen veel mensen zich behoorlijk oké. Ze voelen zich wel wat warm en ziek, maar hebben niet echt last van de verhoogde temperatuur. Van de temperatuur heb je maar last wanneer hij te laag of te hoog is.

Een koortswerend middel remt de gunstige acties van koorts.

- Bij koorts gaat het hart sneller kloppen en komen alle chemische reacties in beweging, waaronder de aanmaak van antilichamen en de productie van stoffen (interferonen) die tussenkomen bij de immuunverdediging en het herstel. Koorts activeert dus de afweer.
- Koorts verhoogt ook de lymfecirculatie van een dagelijks debiet van 1 liter naar 3 of zelfs meer (5l/24u), wat toelaat de verteerde afvalstoffen uit de weefsels naar het veneus systeem te verplaatsen, waarna deze via de uitscheidingsorganen (huid, longen, lever en nieren) uit het organisme verwijderd worden. Het lymfesysteem als een riool voor het snel verwijderen van afval en toxines.
- Bij koorts wordt door de snellere bloedcirculatie de verdeling van nutriënten, zuurstof en chemische boodschappers (hormonen) naar de cellen toe versneld.
- Daarnaast zorgt koorts voor een algemene stop van enzymatische reacties in biologische vloeistoffen (bloed, lymfe, interstitieel plasma).Terwijl de activiteit van de enzymen betrokken bij de zuivering van het organisme in de cel juist verhogen bij 38-39°C : de chemische reacties verlopen er sneller en geven meer energie af.
- Bij koorts worden de slaapepisoden met trage golven (trage slaap) frequenter : juist deze golven zorgen voor hersenherstel.
- Koorts heeft ook een directe impact op de pathogene bacteriën : eerst door de secretie van toxines af te remmen maar vooral, rond 40 à 41°C, door hun proliferatie te vertragen.
- Een infectie en hoge koorts (tot 41°C) lokt een dusdanige immuunreactie uit dat zelfs kankercellen er aan kunnen bezwijken... Bij de meeste regressies kreeg de patiënt een zware infectie te verwerken, nadat bij hem kanker werd vastgesteld. Dit principe wordt gebruikt in de thermotherapie (hyperthermie).

Omdat koorts opvalt, jaagt het wat schrik aan. Er wordt wel eens gezegd dat koorts boven de 41°C kan doden, of dat zij convulsies kan veroorzaken (zijn niet noodzakelijk ernstig maar kunnen sporen nalaten), met fatale uitdroging. Deze vrees leeft bij de publieke opinie, vooral wanneer het kinderen betreft.

Koorts is niets, de zieke is alles : anders gezegd komt het hier op neer dat in de eerste plaats de zieke moet in het oog gehouden worden, in plaats van de thermometer. Blijft de toestand van de patiënt goed dan betekent koorts geen gevaar, zelfs al is deze hoog. Het zijn de andere tekenen (staat van bewustzijn, vitaliteit, ademhaling, overgeven, diarree ...) die ons moeten wijzen op de ernst van de toestand.

Een kind kan zich relatief goed voelen bij 40°C of zelfs meer : het speelt, drinkt en gedraagt zich normaal, al is het wat minder uitbundig. Een andere kind kan reeds bij minder dan 39°C erg verzwakt zijn, jankend, met te bleke of grauwe huid : hier is wat ongerustheid niet misplaatst, moet de koorts behandeld worden en is medisch advies aangeraden. Koorts kan immers een verandering in het gedrag van het kind veroorzaken (apathie, anorexie, hoofdpijn, slapper, trager...). In dit geval is een koortswerende behandeling aangewezen, niet om de lichaamstemperatuur te normaliseren maar om aan dit ongemak te verhelpen .

Koortsstuipen :

Bij kinderen treden koortsstuipen op, wanneer hun lichaamstemperatuur brutaal gaat stijgen, bij 2 tot 5% onder hen minstens éénmaal, meestal tussen de leeftijd van 6 maanden en 6 jaar. De zieke kleine verliest het bewustzijn, zijn lichaam schokt, met willekeurige stuiptrekkingen. De aanval is kort, meestal niet meer dan een of twee minuten (maar < dan 15 minuten). Volgt dan een korte en indrukwekkende comaperiode, met ademhalingsstop. Vervolgens herneemt de ademhaling en valt het kind in een normale slaap. Zelden komen aanvallen een of tweemaal terug. De stuipen veroorzaken geen enkele hersenschade. Het stelselmatig onderdrukken van koorts is dus niet aangewezen bij kinderen die nooit convulsies kregen.

Men schat dat ongeveer een derde van deze kinderen bij een volgende koortsepisode een recidief doormaakt (dit risico is het grootst bij positieve familiale anamnese van convulsies).

Bij "complexe" of "atypische" koortsstuipen, d.w.z. koortsconvulsie bij een kind met koorts jonger dan 6 maanden, recidief koortsconvulsie binnen dezelfde koortsepisode (24 uren), koortsconvulsie die langer dan 15 minuten duurt, of koortsconvulsie met focale kenmerken, of zeker bij symptomen zoals petechieën, moet men bedacht zijn op ernstiger pathologie (bv. meningitis) en is doorverwijzing aangewezen; kinderen met complexe koortsstuipen hebben een hoger risico van epilepsie.

De toediening van antipyretica (antikoortsmiddelen) in geval van koorts ter preventie van koortsstuipen is niet zeer doeltreffend, maar kan wel het comfort van het kind verbeteren. Een recent gerandomiseerd onderzoek versterkt de evidentie dat antipyretica geen effect hebben op het optreden of het verloop van koortsstuipen. Wanneer afbreken van de aanval aangewezen is, bv. bij langdurige convulsies, is diazepam rectaal de eerste keuze Folia Pharmacotherapeutica 37, maart 2010, p23 www.bcfi.be.

Anderzijds is de uitdroging een gevolg van de koorts, door het overmatig zweten. Maar zolang de zieke drinkt, is er geen reden om tussen te komen.

Praktisch :

- Indien koortswerende middelen nodig zijn, kies dan voor gemakkelijk doseerbare orale vormen (siroop, druppels). Zetpillen laten geen correcte dosering toe (opname uit de darm, darm gevuld met fecaliën, diarree, ...). Alleen bij braken en onwillig gedrag van de baby zijn het gebruik van zetpillen aan te raden.
- Koorts vertraagt de spijsvertering, vasten is dus aangeraden zolang de koorts aanhoudt.
- Zorg voor voldoende hydratie : geef veel zuiver water, kruidenthee of groentesappen (geen vruchtensappen : die bevatten teveel suikers, die het immuunsysteem juist onderdrukken).
- Kunnen helpen de koorts te beheersen : verwijder alle overtollige kleding, verlaag de kamertemperatuur en/of verlucht voldoende.
- Opgelet bij :
- - brutale koortsstijging : arts raadplegen
  - baby's < 1 maand en T° > 38°C : arts raadplegen ; ondertussen zo vaak mogelijk borstvoeding, omdat deze antistoffen voor de baby bevat
  - baby's 1 < 3 maanden, T° > 38°C, lijkt ziek : idem
  - kind 3 maanden < 3 jaren, T° > 39°C, lijkt ziek : arts raadplegen
  - iedereen, T° > 40°C : arts raadplegen
  - - T° = 41°C : reëel risico op convulsies
    - T° = 43°C : afsterven van hersencellen
- Verwar hyperthermie niet met koorts :
- - bij een hitteslag stijgt de lichaamstemperatuur tot 42°C tengevolge van zuiver externe oorzaken. Hier zijn antipyretica niet toepasselijk : hier moet de persoon actief afgekoeld worden en gerehydrateerd.
  - het principe van hyperthermie wordt gebruikt bij hammam (temperatuur tot 70°C in een vochtige omgeving) en droge sauna (tot 100°C) : zo wordt de lichaamstemperatuur tot 40 à 41°C opgedreven gedurende periodes van 10 tot 20 minuten. Telkens voldoende lang om het ganse lichaam eerst bloot te stellen aan een thermische stress (en vervolgens aan een koudestress (koud bad of douche)).
  - - regelmatige blootstelling aan hitte- en koudestress draagt bij tot een betere lichaamsweerstand tegen externe agressie. Dit fenomeen is reeds lang bekend : blootstelling aan lichte lichaamsagressie (hitte, koude, honger, dorst...) kan een weldoend effect op ons organisme uitoefenen door een overcompensatie-reactie als antwoord op een onevenwicht.
    - het behaalde effect zal echter afhangen van de intensiteit van de blootstelling, van de stressduur en van de leeftijd van de persoon.
  - denk eraan bij hoge koorts het kind lichter te kleden of in bed minder te bedekken. Zo kan de warmte gemakkelijker weg. Zet de verwarming in de kamer niet hoger dan 18°C tot 20°C.

Opgelet : indien nodig kunnen verschillende geneesmiddelen gebruikt worden als antikoortsmiddel (antipyreticum) : paracetamol, en NSAID als ibuprofen. Bij baby's jonger dan 3 maanden mag alleen paracetamol gebruikt worden. Enkel nadat windpokken werden uitgesloten kunnen ook anti-inflammatoire middelen (zoals ibuprofen) gebruikt worden (NSAID zijn formeel tegenaangewezen bij windpokken).

Virale of bacteriële koorts :

De BV-score is een relatief nieuw instrument dat moet bepalen of een infectie van virale dan wel van bacteriële oorsprong is en dit op basis van circulerende niveaus van drie gastheereiwitten: tumornecrosefactor-gerelateerd apoptose-inducerend ligand (TRAIL), interferon-gamma-geïnduceerd proteïne-10 (IP-10) en C-reactief proteïne (CRP). De BV-score lijkt duidelijk geschikt te zijn om artsen bij hun diagnose te ondersteunen, en zelfs om deze zo nodig te corrigeren. Het is uiteraard belangrijk voor de keuze van de behandeling en met name om te vermijden onnodige antibiotica voor te schrijven...