Vitamine B9
Laatste bijwerking : 2021.11.19
Foliumzuur, vitamine M, vitamine B11.
Zeer belangrijke vitamine in de overdracht van methyl- en aldehyde groepen, in het metabolisme van vetzuren, aminozuren, DNA en RNA alsook in de vorming van rode bloedcellen.
De term "Folaten" staat voor de natuurlijke oplosbare vormen van vitamine B9 die essentieel zijn voor het organisme. Gereduceerd foliumzuur onder vorm van polyglutamaten is de natuurlijke vorm in de voeding. Foliumzuur (of pteroylmonoglutaminezuur) staat voor de synthetische vorm die wordt gebruikt in voedingsmiddelen en -supplementen.
In het organisme dient foliumzuur eerst omgezet te worden naar methylfolaat, haar actieve vorm. Andere biologisch actieve vormen zijn : 5-methyl-tetrafoliumzuur, folinezuur en calciumfolinaat.
Vitamine B9 is een hydrofiel vitamine en wordt dus weinig of niet in het organisme opgeslagen. De reserve aan foliumzuur in het lichaam bedraagt ongeveer 5 tot 10mg, waarvan de helft in de lever.
Warmtelabiel (tot 80% verlies bij koken van voedsel, invriezen en ontdooien). Gevoelig aan UV-licht, zuren, basen, oxidantia en reductantia. Vrij stabiel in aanwezigheid van lucht.
Overzicht inhoud :
Inhoud :
Natuurlijke bronnen :
Foliumzuur (= "bladzuur") komt als dusdanig niet voor in de voeding. Wel onder vorm van folaten vooral in :
-
-
"rauwe" groenten met donkere bladen (spinazie, waterkers, veldsla...); ook in bloemkool, andijvie, bieten, asperge, bonen, erwtjes, linzen, oesters, gefermenteerde kaas, meloen, abrikoos...
-
tarwekiemen
-
lever
-
Rol in het organisme :
Foliumzuur :
-
-
speelt een rol in tal van metabolismeprocessen (van aminozuren
(histidine, glycine, methionine), purines, pyrimidines, enz.). Vit B9 speelt immers een belangrijke rol in de transfer van groepen met 1 koolstof (methyl, formyl... : zie "Methylcyclus" samen met vit B6 en vit B12), en dan ook in de synthese van RNA en DNA. Foliumzuur komt dus ook tussen bij de mitose (celdeling), en in de vorming van de meeste cellen (celgroei), zoals rode bloedcellen in het beenmerg.
-
Foliumzuur speelt een duale rol in de ontwikkeling van kanker : foliumzuur kan in het begin van de carcinogenese en bij folaattekort beschermend werken, maar het kan carcinogenese bevorderen in latere stadia en met hoge doses.
Hoge dosissen foliumzuur kunnen een tekort aan vit B12 compenseren/maskeren en dus pernicieuze anemie helpen voorkomen, maar zijn echter niet in staat de neurologische schade veroorzaakt door dit tekort te controleren. Doch de vit B12-status kan heden gemakkelijk gecontroleerd worden, zodat de vrees voor maskeren van een vit B12-tekort niet meer actueel is.
-
-
vitamine B12 is nauw gekoppeld aan de foliumzuur - afhankelijke reacties : B9 en B12 zijn essentieel voor de DNA-synthese en voor de celdeling, dus voor de aanmaak van RBC
en T-lymfocyten (immuunsysteem) : suppletie kan dan ook aanleiding geven tot opwekkende reacties. Maar opgepast : het langdurig gebruik van hoge dosissen van folaten kan een tekort aan vit B12 veroorzaken, dat op zijn beurt aangeboren misvormingen kan veroorzaken (zie verder)!
-
Een spontane vit B9-verhoging samen met lage vit B12-waarden wijzen op intestinale dysbiose (Leaky Gut Syndrome), doordat de verrottingsbacteriën vit B9 produceren terwijl candidose in de darm de vit B12-waarden doet dalen.
-
-
foliumzuur wordt in verband gebracht met bescherming van homocysteïne-concentraties in het plasma
. Een dosis van 650mcg/ml bevordert mogelijk de omzetting van de risicofactor homocysteïne tot methionine (een verhoogde homocysteïne-spiegel in het plasma is een risicofactor voor hart- en vaatziekten en voor Alzheimer). Zie "Methyl-cyclus".
-
-
-
zou het risico op cervicale kanker bij jonge vrouwen doen afnemen.
-
-
-
speelt een cruciale rol bij de zwangere vrouw in de preventie van neuraalbuisdefecten (Spina bifida) bij de foetus
en zou het later risico op neurologische ontwikkelingsstoornissen (zoals ernstige taalachterstand) verlagen 
.
-
-
-
zou de verhoogde aanmaak van noradrenaline in de hersenen tegengaan bij vrouwen met opvliegers (zie : "Menopauze")
.
-
-
-
draagt bij tot het verminderen van gevoelens van vermoeidheid en moeheid
.
-
zou een te hoge bloeddruk (hypertensie) helpen voorkomen door de bloedvatenfunctie te verbeteren (gezien bij vrouwen)
en zou het risico op CVA verlagen .-
foliumzuur samen met enalapril (een ACE inhibitor gebruikt bij hypertensie, nierfalen bij diabetici en hartlijden) verlaagt significant het optreden van CVA
.
-
-
Tekorten :
Normale waarden vitamine B9 in serum : 4.5-27 nmol/L of 2-12 ng/ml
Normale waarden vitamine B9 in RBC : 294-1427 nmol/L of 130-630 ng/ml
Oorzaken :
Avitaminose door :
-
-
onvoldoende inname: malnutritie (alcoholisme, bejaarden, anorexie...)
-
malabsorptie : darmaandoeningen, ziekte van Crohn...
-
verhoogde behoefte : zwangerschap, medicamenteuze interacties, sulfamiden, antibiotica, antimetabolieten (methotrexaat), anti-epileptica, orale contraceptiva (oestrogenen), zelfs aspirine in hoge dosissen...
-
De verkleuring (melanine) van de huid onder invloed van de zon dient in de eerste plaats niet om de vitamine D-productie af te remmen (daar het organisme zelf de synthese stopt bij voldoende absorptie), maar om folaten (vit B9) tegen vernietiging door UV-straling te beschermen. In onze streken met een winter- en zomerseizoen heeft de natuurlijke bevolking daarom geen donkere huid (want dan zouden ze in de zomer onvoldoende vit D aanmaken om de winterperiode te overbruggen) noch een bleke huid (die tijdens de zomer geen bescherming zou vormen voor de folaten), maar een huid die door verkleuring zich kan aanpassen zodat de vit D-aanmaak wordt verzekerd én de folaten worden beschermd. Folaten zijn UV-gevoelig en heel belangrijk bij celdeling en -herstel. Evolutionair zijn folaten daarom belangrijker voor de procreatie dan vit D...
Sunblockers verhinderen dus deze genetisch gestuurde beschermingsmechanismen!
Symptomen :
-
-
beginstadium : slijmvliesontstekingen (glossitis, diarree...) wat kan leiden tot prikkelbaar, humeurschommelingen, depressie of onrustige onderste ledematen, vergeetachtig, zwakte, vermoeidheid, hoofdpijn, hartkloppingen, diarree, anorexie, nausea, kortademig, smaakverlies...
-
chronisch : psychische stoornissen (depressie, debiliteit), perifere neuropathie, Multiple Sclerose (MS), megaloblastische anemie, leukopenie, hyperhomocysteïnemie (risicofactor voor hart- en vaatziekten, voor maculadegeneratie, voor cognitief verval), verlies eetlust...
-
OPGELET : foliumzuurtekort
-
-
-
bij vrouwen met zwangerschapswens : groeiachterstand en afwijkingen van het zenuwstelsel (spina bifida, neuraalbuis) bij de foetus. Het is vooral tijdens de maanden voor de conceptie en onmiddellijk na de bevruchting dat de aanvoer van folaten het risico voor de baby op misvormingen (die de 3de en 4de week na de bevruchting optreden) zal verlagen.
-
bij zwangere vrouwen : risico op anemie bij de moeder.
-
-
Opletten :
Bij patiënten met :
-
-
pernicieuse anemie : de inname van foliumzuur zal deze anemie maskeren, terwijl dat de neurologische stoornissen verder evolueren ---> vit B12 status controleren.
-
-
de Belgische HGR (Hoge GezondheidsRaad) ontraadt het langdurig gebruik van hoge dosissen van folaten (hoger dan 0,5 mg). De maximaal toelaatbare inname (MTI) van synthetisch foliumzuur ligt op 1 mg/d (Institute of Medicine) en een hoge dosis aan folaten dreigt een tekort aan vitamine B12, dat gepaard gaat met een “secundair” tekort aan folaten, te maskeren. Het weloverwogen gebruik op medisch toezicht en gedurende een beperkte periode door een populatie vrouwen met zwangerschapswens maakt een uitzondering op dit ongunstig advies (tot een inname van 1 mg foliumzuur/dag).
-
een overdreven inname van foliumzuur kan de metabole effecten van een vit B12-tekort versterken wat kan leiden tot stijging van serumspiegel van methylmalonzuur (MMA). MMA is geassocieerd met toename vetweefsel (lipogenese) en verhoogde insulineresistentie (en op termijn met diabetes).
-
-
anemie door antifolaat-therapie (methotrexaat, trimethoprim, triamtereen...) : moet behandeld worden met folinezuur.
-
Zwangerschap/Borstvoeding :
-
-
suppletie is aangeraden (0.4mg/dag) ; enkel bij zwangere vrouwen die reeds eerder een kind op de wereld brachten met neuraal buisdefecten is 4mg/dag aangewezen ---> maar ook vit B12 status controleren (een tekort aan vit B12 (en aan vetzuren) zou in verband staan met het optreden van een postnatale depressie).
-
hoge doses foliumzuur zouden het risico op autisme verhogen : een dramatische toename van de concentratie vitamine B9 tijdens de perinatale periode verdubbelt het risico op autisme bij kinderen. Dit risico wordt verdrievoudigd voor vitamine B12 indien de gehaltes zeer hoog zijn. Tot slot, als zowel de B9- als de B12-waarden te hoog zijn, wordt het risico op autisme of autismespectrum-stoornissen vermenigvuldigd met meer dan 17
. Het betreft echter een observationele studie zodat er geen oorzakelijk verband met het effect kan bewezen worden. -
prenatale blootstelling aan hoge dosissen foliumzuur is geassocieerd met een meer dan dubbel zo hoog risico op kanker bij kinderen van moeders met epilepsie, suggereren nieuwe gegevens van een Scandinavisch register van meer dan 3 miljoen zwangerschappen
. Er was geen verhoogd risico op kanker bij kinderen van moeders zonder epilepsie die hoge dosissen foliumzuur gebruikten.
-
Mogelijke interacties met :
Medicamenten : doktersadvies is nodig met
-
-
anticonvulsiva (valproaten, carbamazepine, fenytoïne, fenobarbital...) : doen de foliumzuur serumspiegels dalen
-
colestyramine, colestipol... : kan de absorptie van foliumzuur verlagen (een interval van 1 uur respecteren)
-
methotrexaat, trimethoprim, tetracycline... : zijn foliumzuur antagonisten
-
methotrexaat : foliumzuur kan bijwerkingen van methotrexaat (nausea, braken...) verminderen in de behandeling van reuma en psoriasis) (NMCDatabase)
-
oestrogenen (ook de pil) : kunnen de foliumzuur serumspiegels doen dalen
-
sulfasalazine : kan de absorptie van foliumzuur verlagen ; hogere nood aan foliumzuur
-
sommige chemotherapeutica : foliumzuur-supplementen kunnen hun effect potentialiseren en dus ook hun toxiciteit
-
Nutriënten :
-
-
zink : kan de absorptie van foliumzuur verlagen
-
Te verwachten neveneffecten :
-
-
geen enkel neveneffect werd gemeld met dosissen tot 10mg/dag
-
met 15mg/dag werden gastro-intestinale stoornissen gemeld alsook verstoring van het slaappatroon
-
kan leiden tot convulsies bij patiënten behandeld met anticonvulsiva
-
zelden treden allergische reacties op
-
Nutritionele behoeften :
Vit B9 - Foliumzuur :
|
Leeftijd |
ADH* (mcg) |
ODD (mcg) |
|
0 - 6 maanden |
50 |
|
|
7 - 11 maanden |
50 |
|
|
1 - 3 jaar |
100 |
|
|
4 - 6 jaar |
130 |
|
|
7 - 10 jaar |
150 |
|
|
11 - 14 jaar |
180 |
|
|
15 - 18 jaar M |
200 |
|
|
V |
200 |
|
|
Volwassene M |
200-300 |
800-5000 |
|
V |
200-300 |
|
|
+ 70 jaar M |
200 |
|
|
V |
200 |
|
|
Zwangerschap |
400 |
|
|
Borstvoeding |
300 |
|
|
Andere : |
- |
|
|
|
|
|
ADH : Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid (Bron : Voedingsaanbevelingen voor België (Hoge Gezondheidsraad)).
* : uitgedrukt in voedingsfolaat met een disponibiliteit van 50 % in vergelijking met die van foliumzuur (pteroylmonoglutamaat).
ODD : Orthomoleculaire Dagelijkse Dosis.
UL (tolerable Upper intake Level / maximale dagelijkse hoeveelheid zonder neveneffecten) : 1000 µg /dag voor volwassenen.
Praktisch :
Gebruikelijke dagdosis in voedingssupplementen : 400 - 2000mcg.
Toxische dagdosis : > 15mg.
Het vitamine B9 in voedingssupplementen is foliumzuur, een synthetische vorm van vit B9 die verschilt van folaten, de natuurlijke vorm zoals aanwezig in voedingsmiddelen. Beter zijn de resultaten met supplementen methylfolaat, de actieve vorm van foliumzuur in het organisme.
Dit foliumzuur wordt opgenomen en in het organisme met behulp van het enzym MTHFR omgezet in 5-methyltetrahydrofoliumzuur. Alleen is het MTHFR niet in staat een grote hoeveelheid foliumzuur om te zetten. Wanneer grote dosissen foliumzuur worden ingenomen blijft zo in het bloed een gedeelte onveranderd achter . Deze hoge foliumzuurspiegels zouden het risico op het ontstaan van kanker (vooral colonkanker) verhogen .
Ideaal : vitamine B9 + B12 + Zn.
Supplementen met foliumzuur zijn sterk aanbevolen :
-
-
vooral voor en bij het begin van de zwangerschap (8 weken voor tot 8 weken na de conceptie) (0.4mg/dag)
-
bij risicovrouwen (met antecedenten van neuraalbuisdefecten) met zwangerschapswens (4 à 5mg/dag)
-
bejaarden, patiënten onder anti-epileptica (5mg/dag)
-
patiënten behandeld met anti-folaten (anti-tumorale middelen) zoals methotrexaat (5 tot 10mg, 1x per week of 1mg/dag met uitzondering van de dag waarop methotroxaat wordt ingenomen)
-
vrouwen die lijden aan pernicieuze anemie of met een vitamine B12-tekort (0.5 tot 2mg/dag gedurende 1 tot 4 maanden tot normalisatie van het hematologisch beeld)
-
patiënten die een intestinaal absorptieprobleem vertonen t.g.v. een aandoening van de dunne darm (0.5 tot 2mg/dag gedurende 1 tot 4 maanden tot normalisatie van de gehaltes)
-
Bij de bejaarde gaan foliumzuursupplementen best samen met raadgevingen o.a. met betrekking tot voedselbereidingswijzen (stomen en stoven zijn te verkiezen). Immers, de administratie van foliumzuursupplementen in het kader van de preventie zou volgens studies kunnen leiden tot meer (colorectale) kankergevallen . Wat niet optreedt met foliumzuur opgenomen via de voeding.
De Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EAV, of EFSA, European Food Safety Authority) beveelt in 2014 hogere hoeveelheden aan dan de Belgische ADH : 330mcg/dag voor volwassenen en 600mcg/dag tijdens de zwangerschap.
