Pijn

Laatste bijwerking : 2025-06-02

Pijn zorgt voor een dubbel gevoel. We hebben ze nodig voor onze overleving, maar ze kan ons wel tot wanhoop drijven. Zonder pijn zouden we ons te gemakkelijk in kwetsbare omstandigheden begeven. Pijnreflexen moeten ervoor zorgen dat we een snee in een vinger behandelen of een ontstoken gewricht ernstig nemen. Ze zijn cruciaal voor ons welzijn.

Pijn kent ook een sterke sociale dimensie. Met name kansarmen zijn kwetsbaarder. Een pijndiagnose is niet zelden een indirecte aanwijzing voor trauma’s of ontwrichte gezinnen.

* Chronische pijn wordt algemeen gedefinieerd als pijn die langer dan drie maanden aansleept. Een derde van de mensen in de wereld krijgt er ooit mee te maken. Voorts zijn er sterke aanwijzingen dat vrouwen meer door pijn getroffen worden dan mannen, mogelijk omdat beide geslachten verschillende biologische mechanismen hanteren om pijnprikkels te verwerken.

* Acute pijn heeft een waarschuwingsfunctie: je brandt je hand aan de kachel, en dan weet je dat je je hand moet terugtrekken. Chronische pijn heeft die waarschuwingsfunctie verloren. Het is pijn die blijft bestaan nadat het lichaam hersteld is. Niet langer de pijnprikkel is bepalend, maar wel de reactie erop van je brein, het ruggenmerg en de zenuwen – het pijnsysteem dus. En zelfs is een fenomeen momenteel niet zichtbaar, betekent niet dat het niet bestaat...

De Internationale Organisatie voor de Studie van Pijn (IASP) heeft eind 2017 een nieuwe categorie van pijn in het leven geroepen. Naast zenuwpijn, waarschuwingspijn en ontstekingspijn erkent het IASP nu ook nociplastische pijn: pijn die ontstaat door een ontregeling van het pijnsysteem. Fibromyalgie, een chronisch pijnsyndroom, is een pijnstoornis waarvan je kunt spreken wanneer een patiënt x-aantal pijnlijke punten heeft. Het frustrerende bij fibromyalgie is: je ziet op scans dat de breinnetwerken niet goed functioneren, maar niet waarom dat zo is.

Fibromyalgie :

Fibromyalgie betekent letterlijk ‘pijn van spieren en bindweefsel’. De vier hoofdcriteria om de diagnose te stellen zijn chronische, wijdverspreide pijn in spieren, gewrichten, pezen, ligamenten en organen zonder dat er sprake is van weefselschade, slaapstoornissen, concentratie- en geheugenstoornissen (‘fibrofog’) en abnormale vermoeidheid. Verder zijn darm- en angstklachten, hartproblemen, prikkelgevoeligheid en hoofdpijn zonder duidelijke aanleiding symptomen van fibromyalgie.

Omdat het zo vaak voorkomt bij vrouwen en er geen eenduidige biomerker of specifieke diagnostische test of scan bestaat – tot nu toe wordt fibromyalgie gediagnosticeerd door andere zaken uit te sluiten – werden klachten in het verleden door huis- en controleartsen vaak afgedaan als puur psychologisch.

Onderzoekers van de UGent ontdekten dat er in het pijncentrum van de hersenen van fibromyalgiepatiënten een biomedische disbalans bestaat tussen enerzijds de stimulerende neurotransmitter glutamaat en anderzijds de remmende neurotransmitter gamma-aminoboterzuur (GABA). Die verstoring ontregelt het centrale zenuwstelsel en ligt niet alleen aan de basis van de chronische pijn, maar ook van alle andere klachten die met de ziekte samenhangen.

Bij fibromyalgie reset het zenuwstelsel zich na een trauma niet naar de normale gevoelstoestand (centrale sentitisatie). Bij fibromyalgiepatiënten loopt het herstelproces helemaal mis. Sterker nog, de verhoogde gevoeligheid begint zich uit te breiden naar allerlei plaatsen waar vroeger nooit een probleem is geweest. Het gevolg? Wijdverspreide pijnklachten, maar ook andere overgevoeligheden zoals prikkelbare darmen, hoogsensitief voor drukke omgevingen, geuren en licht. Centrale sensitisatie is het verklaringsmodel voor zowat alle chronische pijnklachten, zoals artrose, reuma en lage rugpijn…

Bij fibromyalgie speelt enerzijds een stukje genetische aanleg een rol, maar ook levensstijlfactoren zoals stress, onvoldoende fysieke activiteit en slaaptekort kunnen een trigger zijn en de gevoeligheid van het zenuwstelsel onderhouden.

We moeten daarom verder kijken dan wat misloopt met onze spieren en gewrichten maar ook naar een brede waaier van levensstijlfactoren die met chronische pijn samenhangen, zoals fysieke activiteit, gewicht, maar ook de slaap en de voeding. Mensen met chronische pijn hebben vaak ook slaapproblemen en omgekeerd. Het is niet altijd duidelijk wat hier de kip en het ei is. Als je een nacht slecht slaapt, heb je minder energie en ben je fysiek minder actief. We zien ook dat slecht slapen vaak gelinkt is aan een hogere pijnintensiteit en kan leiden tot ongezondere voedingskeuzes.

De problemen kunnen versterkt worden door emotionele beslommeringen. Onbegrip van naasten of artsen kan de situatie verergeren. Uitzichtloosheid en doemdenken drijven de gevoeligheid voor pijn op. Constant je hersenspinsels herkauwen, je ellende cultiveren, is funest voor de strijd tegen pijn.

Praktisch :

Het is belangrijk elk onderdeel van het pijnproces te begrijpen en de veiligere alternatieven te kennen die de pijn in de gewrichten en de wervelkolom permanent kunnen verlichten.

Ongezond leven is de beste garantie om chronische pijn te ontwikkelen. Stoppen met roken en gezonder gaan eten is altijd een deel van de therapie.

Plantaardige voedingspatronen bevatten dankzij hun grote aandeel groenten en fruit een soort natuurlijke ontstekingsremmende bestanddelen (zie ook "Anti-inflammatoir dieet"). Daarnaast bevatten ze ook vaak veel vezels, door het toevoegen van volkoren graanproducten. Vezels kunnen een effect hebben dankzij hun impact op vertering en het darmmicrobioom. Bij andere pijnaandoeningen zien we dat een plantaardig eetpatroon als een soort anti-ontstekingsmiddel werkt.

Chronische stress en emotioneel leed verergeren vaak de pijn (en zijn in sommige gevallen de hoofdoorzaak van bv. rugpijn). Maar ook overactivering van het sympathische zenuwstelsel naast onderactivering van het parasympathische systeem (zie : "Autonoom zenuwstelsel") verergert de pijn (een veelvoorkomend effect van onverwerkt trauma is overactivering van het vecht-of-vluchtsysteem). Tenslotte verergeren chronische ontstekingsaandoeningen (bijvoorbeeld voedselallergieën, schimmelvergiftiging, ziekte van Lyme, spikeiwitletsel) vaak pijnpatronen.

Omdat pijn zo verschillend kan worden uitgelokt, heeft pijnbestrijding niet voor iedereen hetzelfde effect. Er zijn meer dan 200 mogelijke behandelingen tegen pijn, inbegrepen het elektrisch stimuleren van pijnnetwerken en mindfulness of andere psychologische bijsturingen. Zelfs het placebo-effect kan werken als je weet dat het om een placebo gaat (een middel zonder werkzaam effect dus), én als je het niet gebruikt maar wel ter beschikking hebt. Het idee dat je een niet-werkend middel zou kúnnen gebruiken, kan soms volstaan om pijn te verminderen (Scientific reports).

De biologische mechanismen waarmee psychedelica op een lichaam ingrijpen – in casu vooral het binden aan receptoren op de hersencellen die gevoelig zijn voor de prikkeloverdrager serotonine – kunnen een rol spelen in de strijd tegen chronische pijn. Psychedelica activeren die receptoren, waardoor onder meer connecties tussen hersencellen flexibeler worden en eventuele vastgeroeste pijnreacties losser kunnen worden gemaakt. Hersenscans lijken te bevestigen dat het laatste effectief gebeurt na inname van lsd of psilocybine (een stof uit paddenstoelen).

Voorlichting over de ziekte helpt patiënten om hun aandoening beter te begrijpen en van daaruit de motivatie te halen om via zelfzorg een betekenisvol leven te leiden. En daarbij is acceptatie een belangrijke sleutel.