Hormonaal stelsel
Laatste bijwerking : 2021.11.19
Het hormonaal of endocrien systeem bestaat uit verschillende endocriene klieren waarvan de secreties, de hormonen, worden vrijgesteld in de bloedbaan die ze verder vervoerd naar andere organen of weefsels waarvan zij de functie gaan beïnvloeden. Er zijn ongeveer 80 verschillende hormonen bij de mens bekend.
Bepaalde hormonen zoals het groeihormoon hGH werken in ter hoogte van verschillende organen. Anderen hebben een meer specifieke opdracht zoals het thyreostimuline dat de secreties van de schildklier gaat activeren. En je hebt zelfs vethormonen die de baas willen spelen!
Eigenlijk zijn hormonen fondamenteel voor alle lichaamsprocessen. Niet alleen voor ons, maar ook voor planten en alle meercelligen. Het woord "Hormoon" stamt af van het Grieks en wil zeggen : "stimuleert" of "brengt op gang". Je ziet ze niet, je hoort ze niet, het zijn stille werkers, meestal in heel kleine concentraties. Dat maakt de endocrinologie (de wetenschap achter klierafscheidingen) ook zo moeilijk...
Maar... niet alleen onze genen maar ook ziekten (auto-immune, allergieën...) en omgevingsfactoren zoals stress, ouderdom, trauma's, chirurgische ingreep, bestraling, chemotherapie, medicatie, castratie (Farinelli!), ED's ... kunnen de hormoonevenwichten zodanig verstoren dat fysieke veranderingen en zelfs ziekte ontstaan. Zij bepalen hoe we niet alleen vandaag maar ook morgen zullen zijn...
Overzicht inhoud :
De regulatie van het endocrien systeem
Overzicht van de endocriene wegen
Natuurlijke en synthetische hormonen
Inhoud :
De endocriene klieren
-
-
De Epifyse-Hypofyse-Hypothalamus-as
-
Deze 3 klieren maken verscheidene hormonen aan :
-
-
-
melatonine (epifyse of pijnappelklier) van wie de essentiële rol schijnbaar ligt in de activatie en de regulatie van de functie van de hypothalamus-hypofyse as. Bij de mens speelt melatonine een cruciale rol in het dagritme.
-
-
-
-
-
ADH of antidiuretisch hormoon (hypothalamus-hypofyse) dient de reabsorptie van water door de nieren controleren.
-
-
-
-
-
oxytocine (hypothalamus-hypofyse) komt tussen in het metabolisme van de vrouw, voor en na de bevalling (uteruscontractie, melksecretie (eventueel als nasale spray om de uitscheiding van moedermelk te vergemakkelijken), gehechtheid van de moeder en haar kind na de geboorte). Oxytocine komt o.a. tussen in het gedrag in gezelschap ; haar productie stijgt door de nabijheid van andere mensen en zorgt ervoor dat we ons gelukkig samen voelen. Dit hormoon activeert de beslissingszones in ons rationeel brein (prefrontale cortex), wat ons zelfzekerder maakt en ons openstelt voor de mening van anderen. Doch opgelet : vrouwen die synthetische oxytocine hebben gekregen, hebben echter meer kans op depressieve symptomen na de geboorte van hun baby...
.
-
-
Het is bekend dat oxytocine ook een rol speelt in andere gedragpatronen zoals sociale erkenning, empathie, angst... Bij de mens zou de inhalatie van oxytocine leiden tot een verhoogd vertrouwen in anderen, wat angstgevoelens helpt onderdrukken. Door het gehalte aan dit hormoon in het bloed te meten, vonden onderzoekers tekorten bij patiënten met autisme... .
Oxytocine is een klein eiwit bestaande uit 9 aminozuren. Hun sequentie (Cys-Tyr-Ile-Gln-Asn-Cys-Pro-Leu-Gly) verschilt maar op 2 plaatsen met deze van vasopressine (Cys-Tyr-Phe-Gln-Asn-Cys-Pro-Arg-Gly) (ook hypothalamus-hypofyse).
-
-
-
STH of hGH of groeihormoon of somatropine (hypothalamus-hypofyse)
-
* Het groeihormoon:
-
is een anabool hormoon zoals DHEA en testosteron waarvan de endogene syntheses verminderen met de leeftijd
-
werkt in op het geheel organisme voor het stimuleren van de beenvorming en van de groei van de spiermassa bij het kind, en later op het metabolisme van vetten bij de volwassene
-
zorgt indirect voor de groei door in de lever de uitscheiding van IGF-1 (insuline gelijkende groeifactor-1) te stimuleren ;
-
Wij hebben IGF-1 nodig maar te hoge of te lage titers zorgen voor problemen. IGF-1 is immers betrokken bij de groei bij kinderen, als stootwapen van het groeihormoon. Het IGF-1-niveau wordt ook gemoduleerd door de voeding, en meer bepaald door bepaalde eiwitten. Uit klinische studies blijkt dat eiwitten in melk een uitgesproken effect op het plasma IGF-1 uitoefenen. Men stelt zelfs dat de algemene groeistijging in landen met hoge melkconsumptie praktisch alleen kan toegeschreven worden aan deze melkeiwitten. IGF-1 geeft het groeibericht door aan botten, spieren... Bij kinderen met groeiachterstand wordt daarom niet eerst naar hGH maar naar IGF-1 gezocht in het bloed. Nauwkeurige resultaten zijn echter enkel te bereiken met een groeihormoon stimulatietest (zie verder).
-
-
-
-
houdt de suikerspiegel en de bloeddruk op peil (insuline is een hGH-antagonist)
-
is net als cortisol een antistresshormoon
-
heeft ook een positief effect op de cognitieve functies en op het immuunsysteem
-
stimuleert de aanmaak van collageen (huid (wondgenezing!), pezen, spieren) en bevordert de vetverbranding
-
hoe meer groeihormonen, hoe levendiger de geest en het geheugen.
-
-
-
* Het groeihormoon wordt 's nachts aangemaakt/vrijgesteld (zie "Bioritmen") gedurende de diepe slaap en bij bepaalde fysische inspanningen als korte intensieve inspanningen zoals het "interval-cardio-program" (zie "Bewegen"). Goed slapen is dus belangrijk. Het groeihormoon maakt dat we er jong en fit uitzien.
-
-
-
-
stress verlaagt het GH-niveau,
-
beperk altijd het suikerverbruik (zeker 's avonds) : insuline remt de activiteit van hGH en hGH remt de synthese van insuline
-
bij onvoldoende groeihormoonreceptoren (IGF-1, referentiewaarden : 110-500) kan groeihormoonresistentie optreden (treedt vooral op bij mensen met auto-immuunziekten en chronische infecties, toestanden waarbij de cytokines langdurig stijgen).
-
de verhouding IGFBP (= transporter) / IGF-1 moet < 3 (man) en < 3.3 (vrouw) : hogere waarden wijzen op een tekort aan vrije actief groeihormoon wat kan leiden tot :
-
-
vermoeidheid
-
spiermassaverlies
-
herstelproblemen na beschadiging van spieren, ligamenten, organen...
-
accumulatie van intra- en extra-abdominaal vet, metaboolsyndroom, insulineresistentie
-
psychologische zwakte
-
-
-
-
* Voldoende hGH-aanmaak verhindert dat spieren met de jaren gaan atrofiëren (1% per jaar vanaf 40 jaar). Een tekort aan hGH echter verhoogt bij volwassenen de kans op osteoporose, spierscheuren, zwakke spieren, pees- en gewrichtsontstekingen, type 2-diabetes (hGH belemmert de aanmaak van insuline), immuunproblemen, cognitieve stoornissen en slaapproblemen.
* Symptomen bij hGH-tekort : spierpijnen, overgewicht (buikvet), krachtverlies, vermoeidheid, slaapproblemen, weinig eetlust, laag libido... Een hGH-tekort maskeert vaak andere tekorten, meestal cortisoltekort.
* Groeihormoon stimulatietest : door GHRH (hypothalamushormoon) of arginine (als secretiebevorderende stof voor het groeihormoon) in te spuiten kunnen we de aanmaak van hGH door de hypofyse stimuleren, om zo de oorzaak van een eventueel hGH-tekort te ontdekken. Een behandeling met hGH zal de spier- en botmassa normaliseren en de vetmassa doen afnemen. Mogelijke nevenwerkingen van de behandeling : spierpijn, oedeem en soms carpaletunnel syndroom
-
-
-
TSH of thyreostimuline (hypofyse) controleert de activiteit van de schildklier.
-
-
-
-
-
MSH of melanostimuline (hypofyse) speelt een rol in de pigmentatie van de huid door verhoging van de synthese van melanine. MSH stimuleert ook het seksueel verlangen en de erectie, en de seksuele opwinding bij vrouwen.
-
-
De hormonen die door de hypofyse worden aangemaakt, werken niet rechtstreeks maar indirect. Zij gaan andere hormonale klieren/organen (schildklier, ovaria, testes, bijnier(schors), lever...) activeren, die dan de gewenste hormonen produceren. De as hypothalamus - hypofyse - klier/orgaan wordt de "endocriene as" genoemd.
-
-
De schildklier :
-
-
-
-
T4 (thyroxine) en T3 (tri-jodo-tyrosine) spelen een essentiële rol spelen in de groei, de thermoregulatie en in het cellulair metabolisme, vooral in de spier.
-
-
-
-
-
calcitonine moet vooral het calciumgehalte in het bloed verlagen.
-
-
-
-
De bijschildklieren :
-
-
-
-
parathormoon doet het calciumgehalte in het bloed stijgen door het bevordering van de intestinale absorptie van calcium of door het remmen van haar eliminatie via de nieren.
-
-
-
-
De bijnieren : corticosurrenale et medullosurrenale gedeelten
-
Je bijnieren zijn twee driehoekige klieren die zich bovenop elke nier bevinden. Ze produceren meer dan 50 hormonen, waaronder cortisol, aldosteron en adrenaline. Net als schildklierhormonen spelen deze hormonen een belangrijke rol in je metabolisme. De belangrijkste verschillen tussen de twee zijn dat bijnierhormonen je fysieke en mentale reacties op stress reguleren en je humeur, immuunfunctie en bloeddruk beïnvloeden, terwijl schildklierhormonen je lichaamstemperatuur, energie en weefselgroei reguleren.
-
-
-
catecholamines zoals adrenaline, noradrenaline... (medullosurrenaal) veroorzaken een verhoging van het hartritme alsook een contractie van de bloedvaten en een verhoging van de bloeddruk. Adrenaline bevordert de transformatie van glycogeen naar glucose in de lever en de spieren welke als energiebron zal gebruikt worden gedurende de actieve fase.
-
-
-
-
-
corticosteroïdes (corticosurrenaal), verdeeld in 3 groepen :
-
-
-
-
-
-
glucocorticosteroïden zoals cortisol hebben een belangrijke inbreng op het metabolisme van suikers (hyperglycemiërend) en van proteïnen ; zij bezitten, samen met het hydrocortisone, anti-inflammatoire en anti-allergische eigenschappen.
-
-
-
-
-
-
-
mineralocorticosteroiden zoals aldosteron moeten de water- en mineralenretentie in het organisme via de nieren verzorgen.
-
-
-
-
-
-
-
seksuele steroïden of bijnierandrogenen zoals testosteron, oestrogenen en progesteron worden hier in heel kleine hoeveelheden aangemaakt in vergelijking met de productie door de gonaden.
-
-
-
-
-
De genitale klieren (gonaden) :
-
-
-
-
vrouw : ovaria-hormonen zoals oestrogenen en progesteron (uit cholesterol)
-
-
de oestrogenen zijn verantwoordelijk voor de secundaire seksuele kenmerken bij de vrouw
-
progesteron
-
bereidt het vrouwelijk organisme voor op een zwangerschap vooral door de regeling van de menstruele cyclus en zorgt voor een kwaliteitsvol baarmoederslijmvlies
-
is belangrijk voor de groei van embryo en foetus tijdens de hele duur van de zwangerschap
-
werkt als een natuurlijk diureticum, tegenhanger van oestrogeen
-
verzekert de beenopbouw, nog meer dan oestrogeen
-
...
-
-
-
-
-
-
-
man : androgenen (testes), vooral het testosteron, verantwoordelijk voor de ontwikkeling van secundaire seksuele kenmerken bij de man maar ook een rol speelt in de celgroei (bv. in het spierweefsel) en in het metabolisme van proteïnen en fosfor.
-
-
-
-
De pancreas (eilandjes van Langerhans)
-
Twee hormonen met antagonistische werking :
-
-
-
insuline : verlaagt de suikerspiegel in het bloed via een 3-voudige actie,
-
-
door het doorlaadbaar maken van de weefsels voor glucose
-
door het bevorderen van de omzetting van glucose in glycogeen thv de spier
-
door remming van de transformatie van glycogeen naar glucose in de lever
-
-
-
-
-
-
glucagon : oefent een tegengestelde actie uit met stijging van de glykemie.
-
-
-
-
De darm :
-
De functies die de darm uitoefent of waaraan hij deelneemt hebben niet uitsluitend te maken met vertering maar zijn ook immunitair, endocrien, zelfs neurologisch als we het bestaan van een cerebro-intestinale as aannemen. De productie van regulerende peptiden, de enen gesynthetiseerd door het centraal of perifeer ZS, de anderen door endocriene cellen in de digestieve tractus en de pancreas, veronderstelt het bestaan van complexe feedback mechanismen.
Zie : "Darmhormonen".
-
-
De organen met een secundaire endocriene functie :
-
-
-
-
de lever : neemt deel aan de regulatie van de glykemie.
-
-
-
-
-
het endotheel (binnenkant van de aders) : vervult normaal een endocriene werking. Zo is het betrokken bij de insulinevorming, de bloeddruk in de aders, bij stollingsprocessen, vochtuitwisseling en bij de reactie op ontstekingen. Door de misvorming van de binnenwand van de aders heeft er een wijziging plaats in de functies waarbij het endotheel betrokken is.
-
-
-
-
-
-
bij de een tekort aan bv. vitamine C treden defecten op in de opbouw van de vaatwand. Deze defecten worden voorlopig hersteld met lipoproteïne A, een kleverige stof, waardoor de binnenkant van de aders minder glad wordt. Calcium wordt hierin afgezet en samen met LDL-cholesterol ontwikkelen zich schuimcellen, een begin van aderverkalking.
-
-
-
Overzicht :
|
Hypothalamus |
Vrijstellingshormonen |
|
Epifyse |
Melatonine |
|
Hypofyse |
ACTH, FSH, LH, GH, PL... |
|
Testes |
Testosteron, inhibine... |
|
Ovaria |
Oestrogenen, progesteron... |
|
Schildklier |
T3, T4, calcitonine |
|
Bijnieren |
cortisol, androgenen... |
|
Parathyroïd |
Parathormoon |
|
Spijsvertering |
Gastrine, secretine, CCK... |
|
Lever |
IGF-I |
|
Pancreas |
Insuline, glucagon... |
|
Thymus |
Thymopoïetine |
|
Placenta |
GCH, oestrogenen... |
|
Hart |
Atriaal natriuretisch peptide |
|
Nier |
Renine, Erythropïetine... |
|
|
|
Het onderstaand schema geeft de verschillende functies weer waarvoor hormonen onmisbaar zijn om vitale acties in het organisme uit te voeren :
|
Functies
|
Hormonen |
Uitkomst |
|
Reproductie |
Androgenen, oestrogenen, progesteron, hypofyse-hormonen (LH, FSH, prolactine) |
Productie van geslachtscelen, groeifactoren, lactatie, innesteling, ontwikkeling van de secundaire geslachtskenmerken en van de seksuele aard |
|
Groei en ontwikkeling |
Groeihormonen, schildklierhormonen, insuline, glucocorticoïden, androgenen, oestrogenen, progesteron |
Grote inbreng op de groei |
|
Onderhoud van het inwendig milieu |
Vasopressine, aldosteron, parathyroïdhormoon en prostaglandine |
Controle van het arteriële volume en druk, controle van de elektrolytenbalans, controle van beenderen, spieren en vetmassa |
|
Energie-aanvoer |
Insuline, glucagon, schildklierhormonen |
Regulatie van het metabolisme |
Regulatie van het endocrien systeem
Ter hoogte van de hypothalamus-hypofyse as bestaat een link tussen het zenuw- en endocrien stelsel, om zo een enkele controle-eenheid te vormen waarin beide systemen geïntegreerd zijn.
Opdat de hormonen de functie van de organen en weefsels die van hen afhangen correct zouden kunnen regelen, is het cruciaal dat zij in de juiste hoeveelheid en op het juiste moment worden vrijgesteld.
Hiervoor treden verschillende regulatie-mechanismen op welke vooral berusten op de principes van actie en feedback-reactie en waarvan sommigen afhangen van endogene of exogene (omgevings)factoren.
Zie ook : "Autonome regelsystemen".
De vrijstelling van hormonen is dus niet steeds gelijkmatig maar volgt, bij een "normale" levenswijze en activiteit, een zeker "ritme". Elk hormoon bezit aldus zijn eigen uitscheidingsritme.
Zie ook : "Bioritmen".
Het controle-centrum situeert zich schijnbaar ter hoogte van het complex hypothalamus-hypofyse.
-
-
-
De mechanismen van actie en feedback-reactie
-
-
Zo maakt de hypothalamus vrijstellingshormonen aan (releasing factors) die via het bloed terecht komen in de hypofyse, ofwel om daar voorlopig te worden opgeslagen (bv. ADH en oxytocine), ofwel om de secretie van hypofyse-hormonen zoals ACTH, TSH, FSH, LH... uit te lokken.
Bepaalde hypofyse-hormonen gaan vervolgens de functie van andere klieren stimuleren, zoals TSH (---> schildklier), ACTH (---> bijnieren), FSH en LH (---> gonaden). Onder het effect van deze stimulaties gaan de verschillende "doel"klieren hun eigen hormonen aanmaken of het volume van hun secreties wijzigen.
Wanneer de productie van deze hormonen een voldoende hoog niveau bereikt in het bloed (in functie van de behoeften van het organisme) wordt een "hormonaal bericht" gestuurd naar de hypothalamus en naar de hypofyse opdat deze de productie van de vrijstellings- en stimulerende hormonen zou vertragen of stopzetten (feedback-reactie : de functie van bepaalde klieren wordt geremd door de secreties van andere klieren dan deze die hen stimuleren).
-
-
-
De endogene regeling
-
-
Deze regeling maakt deel uit van de genetische bagage van het organisme. De mechanismen van actie en reactie worden zijn hier genetisch bepaald. Eventuele dysfuncties van het systeem worden dan verklaard door genetische "errors".
Deze genetische bepaling, specifiek voor elke persoon, maakt dus dat de endogene regelingen individueel worden bepaald.
-
-
-
De exogene regeling
-
-
De stimulaties komen hier van buiten het organisme : de afwisseling dag/nacht, warm/koud, de sociale ritmen (werkuren...), het activiteitsniveau.
Bv. bij een fysische inspanning (exogeen) treden de volgende endogene reacties op:
-
-
-
-
de catecholamines stijgen bij het begin van de inspanning, waarna het noradrenaline verder stijgt en het adrenaline zich stabiliseert.
-
-
-
-
-
-
-
insuline : haar concentratie vermindert in functie van de inspanningsduur ; de verhoging van het bloeddebiet verhoogt vervolgens kwantitatief de aanvoer van glucose en vetzuren, terwijl de verhoging van de insulinegevoeligheid van de spierweefsels bijdraagt tot de vermindering van de concentratie van dit hormoon.
-
-
-
-
-
-
-
corticosteroïden (cortisol) verhogen bij doorgedreven inspanning.
-
-
-
-
-
-
-
schildklierhormonen (T3 en T4) verhogen bij een langdurende inspanning.
-
-
-
-
-
-
-
seksuele hormonen stijgen in het begin van de inspanning, maar verlagen na 3 uur inspanning.
-
-
-
-
-
-
-
aldosteron verhoogt in relatie met de stijging van de osmotische druk van het plasma en van de lichaamstemperatuur (om het circulerend volume en de natriumvoorraad te behouden).
-
-
-
-
-
-
-
adrenaline, glucagon en het groeihormoon maken de mobilisatie mogelijk van de glycogeenreserves uit de lever en van vetten uit het vetweefsel, leidend tot een verhoogde concentratie van glucose en vetzuren in het bloed.
-
-
-
-
-
-
-
cortisol komt in de lever tussen in de synthese van glucose uit aminozuren, afkomstig van de proteolyse (afbraak van proteïnen). Zie "Gluconeogenese".
-
-
-
-
-
-
-
testosteron bevordert de synthese van proteïnen.
-
-
-
-
-
-
-
...
-
-
-
Overzicht van de endocriene wegen
"Master centra" (cortex cerebri, limbisch systeem, hypothalamus) : neuronale sturing van releasing- of inhibitiefactoren (voor controle en retrocontrole) naar de adenohypofyse via een portaal vaatsysteem (waarin de hypothalamus en de hypofyse in serie geschakeld zijn).
> Master klier : adenohypofyse (hypofyse voorkwab) :
-
-
-
via hormonale stimulatie van de endocriene organen (bijnierschors, testes, ovaria, schildklier) tot afscheiding van trope hormonen.
-
-
> Endocriene organen : secreteren de hormonen in de bloedstroom.
> Doelorgaan of -organen : ondergaan het effect van de hormonen in het bloed.
> Celmembraan : activatie van het adenylaat cyclase cascade systeem (cAMP).
> Celruimte : DNA activatie met vorming van messenger RNA die de DNA gegevens vervoert naar de ribosomen.
> Ribosomen : vertaling van mRNA naar en proteïne, die een specifieke celfunctie gaat beïnvloeden :
-
-
-
-
-
-
-
-
afweer
-
Na/water retentie
-
celmetabolisme
-
lichaamsgroei
-
glucose stijging
-
...
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
via rechtstreekse stimulatie van het doelorgaan zonder hormonale stimulatie van endocriene organen : Prolactine (---> melkklieren (melkproductie) en geel lichaam (LH)) en het groeihormoon (doet glykemie stijgen en stimuleert de eiwitsynthese wat de groei van het skelet en van andere weefsels (spier, vet...) bevordert).
-
-
"Master centra" kunnen ook via neuronale weg :
-
-
de neurohypofyse (hypofyse achterkwab) stimuleren : de neurohypofyse scheidt geen hormonen af maar speelt een endocriene rol door verschillende hypothalamushormonen (ADH, oxytocine...) te stockeren en op bevel vrij te stellen.
-
en via de sympathicus de bijnier stimuleren voor de vrijstelling van adrenaline/noradrenaline.
-
Zonder "Master centra" :
Sommige endocriene organen zijn onafhankelijk van master centra en hun activiteit wordt bepaald door de te regelen factor :
-
-
nier : erytropoïetine-systeem met de te regelen factor : erytrocytenaanmaak in beenmerg
-
nier : renine-angiotensione II systeem met de te regelen factor : de bloeddruk en verder via aldosteron, de Na/K - en vochtretentie...
-
pancreas (bètacellen) : insulinesecretie met de te regelen factor : glucose
-
pancreas (alfacellen) : glucagon met de te regelen factor : glucose
-
bijschildklier : PTH (parathormoon) met de te regelen factor : calcium
-
schildklier : calcitonine met de te regelen factor : calcium
-
maagdarmkanaal : darmhormonen met verschillende te regelen factoren : maag pH, samenstelling en volume van de voedselbal...
-
Natuurlijke en synthetische hormonen
1. Natuurlijke vs synthetische hormonen
Tot de natuurlijke hormonen behoren oestrogenen, progesteron en testosteron, die natuurlijk voorkomen in het organisme van mens en dier, en de fyto-oestrogenen die in bepaalde planten voorkomen (bv. in de scheuten van luzerne en soja), en die, in het organisme, een gelijkaardige werking tentoon spreiden als de daar aanwezige oestrogenen.
Het menselijk organisme is in staat beide vormen snel te verwerken en te verwijderen. Zij blijven heel kort in het organisme en accumuleren niet in de weefsels, in tegenstelling tot sommige antropogene stoffen (= door menselijk toedoen aangemaakte stoffen). Nochtans is het risico na inname van belangrijke hoeveelheden soja (voornamelijk via babyvoeding) reëel.
Synthetische hormonen, ook deze die identiek zijn aan natuurlijke hormonen, zoals orale contraceptiva, hormonale substitutietherapie (HST) en sommige additieven in dierenvoeding, werden speciaal ontwikkeld om op het endocrien systeem in te werken en het te moduleren. Beiden, natuurlijke en synthetische hormonen, zitten in menselijk, dierlijk, plantaardig en industrieel afval. Een in het Verenigd Koninkrijk gevoerde studie wees uit dat in bepaalde waterlopen de voornaamste bron van endocriene verstoorders eerder door menselijk dan door industrieel afval werd gevormd. Hun bron is zowel fysiologisch als door de inname van hormonale preparaten. Deze endocriene verstoorders hebben ofwel een oestrogene werking, of een androgene, of interfereren met de schildklierfuncties.
In tegenstelling tot officiële geneeskundige praktijken verkiezen sommige artsen te werken met bio-identieke hormonen (identiek aan de hormonen die we zelf op een natuurlijke wijze aanmaken), en met micro-dosissen lager of gelijk aan onze natuurlijke productie, voor het reactiveren en/of corrigeren van de natuurlijke hormoonproductie.
2. Antropogene stoffen
Anderzijds vertegenwoordigen antropogene stoffen duizenden producten, zowel uit de chemische industrie (ftalaten, bisfenol A, PCB, dioxines, zware metalen, medisch materiaal in plastic, tandcement, enz.) en fytosanitaire producten gebruikt in de landbouw (onkruidverdelgers, antischimmelmiddelen, insecticiden, enz.). Zij treden op als endocriene disruptors (EDs).
Deze EDs beïnvloeden de ontwikkeling en de functie van het reproductieapparaat en leiden tot bv. seksuele afwijkingen bij kaaimannen, bepaalde weekdieren en zeehonden. Bij de mens steeg, de laatste 20 jaar, het aantal genitale afwijkingen fors (de testes die niet migreren naar de balzak tijdens de puberteit, afwijkingen thv de urineleider (hypospadia), micropenis...), terwijl de spermaproductie daalde. Stoffen als ftalaten, pesticiden, PCB's, dioxines... worden hier met de vinger gewezen.
Daarnaast komen meer en meer hormoonafhankelijke kankers voor (borst-, prostaat-, testes-). Worden beschuldigd, stoffen als PCB's, dioxine, organische oplosmiddelen, sommige parabenen...
Zij bootsen de effecten van een natuurlijk hormoon na. Vooral de vrucht en de foetus zijn er erg gevoelig aan, gezien hun intense hormonale activiteit. Maar ook de eerste levensmaanden, zelfs de eerste 2 levensjaren, wanneer de organen zich volop ontwikkelen, zijn risicoperioden. De effecten op de gezondheid uiten zich later, soms veel later : bij de geboorte, maar ook later in de kindertijd, als volwassene, en zelfs generaties later...
EDs zouden ook de groei van het vetweefsel beïnvloeden : deze stoffen verstoren de hormonale assen en de hormonale regelsystemen . Op het gebied van obesitas en vetweefsel zijn de voornaamste endocriene verstoorders ftalaten en bisfenol A (BPA). Deze stoffen zijn wel in kleine hoeveelheden aanwezig, maar ze zitten overal in, tot in voedselverpakkingen toe (vernis van blik, plastiek vlootjes geschikt voor het gebruik in microgolfoven, "box" waarin hamburgers en pizza worden verpakt, bepaalde zuigflessen voor baby's...). Koud geven deze verpakkingen zeer weinig toxische stoffen vrij, maar bij het opwarmen is dit niet meer het geval. In 2008 suggereerde een grote studie een direct verband : hoe meer ftalaten in de urine werden teruggevonden, hoe meer obesitasmarkers voorkwamen . De fabricage van zuigflessen die bisfenol A bevatten is vanaf 1 maart 2011 in alle lidstaten van de E.U. verboden. De verkoop ervan vanaf 1 juni 2011.
VOORNAAMSTE BRONNEN van ERKENDE OF POTENTIELE ENDOCRIENE DISRUPTORS :
Farmaceutische producten :
DES (Distilbène), ethinyl-oestradiol (contraceptivum), ketoconazol (antischimmelbehandeling)...
Tandheelkundige producten :
Bisfenol A
Veeartsenijproducten :
DES, trenbolonen (verhogen de spiermassa)...
Verbrandingsproducten :
Dioxines, furanen, PAK (polycyclische aromatische koolwaterstoffen)...
Industriële of huishoudproducten :
Ftalaten, bisfenol A, styreen (polystyreen)...
Polygebromeerde difenyl ethers (PBDE), polychloorbifenyl, organotinchemie...
Alkylfenolen, parabenen (bewaarmiddelen in cosmetica)...
Arsenium, cadmium...
Fytosanitaire producten :
Organogechloreerde verbindingen (DDT, chloordecon...)
Linuron (onkruidverdelger)...
Fyto-oestrogenen
Isoflavonen (soja, klaver)...
Mycotoxines : zijn door paddenstoelen geproduceerde giftige stoffen die kunnen voorkomen in granen (tarwe, rijst, maïs... ), in kruiden (kurkuma, nootmuskaat, paprika...), in groenten, noten, droge vruchten (vijgen, druiven...), in melk, in koffiebonen en natuurlijk in alle voedingswaren die één of meerdere van bovenstaande ingrediënten bevat.
Niet alle schimmels zijn giftig : in blauwe kaas (Penicillium requeforti) in Roquefort, Gorgonzola, Stilton... Ook nodig voor de korstvorming van Camembert, Brie...
Zearalenon (alfa en bèta), ergotamine, deoxynivalenol (DON), fusarenon-x ...
Bron : L. Multigner, P. Kadhel : Perturbateurs endocriniens, concepts et réalité. Archives des maladies professionnelles et de l’environnement 2008.
