Kalium

 

          Laatste bijwerking : 2024-08-20

 

 

Symbool : K (kation)

 

 

Kalium, het vergeten mineraal

 

Kalium is samen met natrium de belangrijkste elektrolyt. Beiden zijn absoluut nodig voor het in stand houden van de osmotische druk en de tonus van het volledige spierstelsel, inbegrepen de spiertjes in de vaatwand.

 

Het organisme bevat 2 x MEER kalium dan natrium.

 

De rol van beiden is essentieel voor het organisme : om goed te kunnen functioneren is weinig natrium nodig maar veel kalium (ratio 1/5). Bij veel mensen is dat vandaag de dag precies andersom (4/1) met als gevolg dat je lichaam niet in balans is. Dit veroorzaakt vermoeidheid en verhoogt het risico op een hartaanval, insuline resistentie en nierstenen (kalium en zout regelen samen je bloeddruk, vochtbalans en zenuwprikkels). Het eten van veel suiker kost kalium en ook met stress verbruik je extra kalium.

 

Kalium, een alkalisch metaal, is het voornaamste intracellulair kation : het heeft dezelfde eigenschappen in de cel als natrium buiten de cel : regulatie van de waterinhoud van de cel en van haar pH.

 

Voor voldoende natrium zorgt het organisme zelf : bij beperkte aanvoer wordt tot 95% van het natrium door de nieren gerecupereerd.  

 

Voor kalium echter beschikt het organisme niet over een spaarsysteem : alle opgenomen kalium via de voeding wordt uiteindelijk eruit gefilterd door de nieren en verwijderd via de urine... Een hypokaliëmie kan optreden bij diarree,braken, door diuretica...). Een hyperkaliëmie kan enkel optreden bij nierinsufficiëntie of bij uitgebreide wonden (brandwonden...).

 

Een fysiologisch onevenwicht tussen beide elektrolyten moet onvermijdelijk leiden tot storingen en later tot ziekteverschijnselen.

Overzicht inhoud :

Natuurlijke bronnen

 

Rol in het organisme

 

Regeling van de kaliumhuishouding

 

Opletten

 

Nutritionele behoeften

 

Praktisch

Inhoud :

Natuurlijke bronnen :              

 

Kalium komt zeer verspreid voor in de natuur en is dan ook onmisbaar voor de planten (tegenover het natrium dat eerder een schadelijke invloed op de plantengroei uit oefent).

 

Kalium bevindt zich vooral

1. • in fruit (banaan : 400mg, (water)meloen : 315mg, pompelmoes : 460mg, kiwi : 252mg, avocado...) en groenten (portie rode aardappelen : 1600mg, spinazie : 840mg/portie, paddenstoelen 550mg, linzen, witloof : 184mg/100g...)

   • in amandelen, noten...

   • in dierenvlees en in huid van vissen.

 

Het eten van verse onbewerkte levensmiddelen kan nooit leiden tot een overaanbod aan natrium (normale voeding is arm aan natrium), noch van kalium (uitgescheiden bij gezonde nierfunctie). Nochtans moet er opgelet worden met een voedingsbron (zoals watermeloen) bij mensen die gevoelig zijn voor veranderingen in de kaliumspiegel of absorptie, zoals patiënten met een chronische nierziekte: risico op ernstige hyperkaliëmie!

 

Door onaangepaste bereidingswijzen en voedingsgewoonten, is de aanvoer van natrium echter 2 à 4 x hoger dan deze van kalium.

 

Het teveel aan zout (NaCl) in de voeding, de opkomst van de kant-en klare gerechten en het tekort aan consumptie van vers fruit en groenten veroorzaakt op termijn een tekort aan kalium.

 

"Potassium" is afgeleid van potasse of "pot ash" in het Engels. In de as van hout zit kalium als kaliumcarbonaat (40%), een goede meststof voor de bodem.

 

Rol in het organisme:              

 

1. • Kalium draagt bij tot een normale werking van het zenuwstelselToegelaten claim (EFSA, European Food Safety Authority) - Zie : Lijst toegelaten claims. Samen met natrium maakt kalium deel uit van de Na/K pomp, een actief transport systeem type antiport waarbij 3 moleculen natrium (+ water) uit de cel worden gepompt en uitgewisseld tegen 2 kaliummoleculen vanuit de bloedbaan naar de cel. Zo wordt het natrium, dat via symport bv. een nutriënt (zuurstof, glucose, AZ, mineralen, vitaminen) via een soort taxi-functie de cel binnen loodste, terug uit de cel verwijderd (zie ook : "Celmembranenwerking"). Cellen hebben dus kalium nodig om glucose te kunnen gebruiken.

 

Indien het natrium (zout) overmatig wordt gebruikt,

 

1. 1. 1. • wordt het niet meer uit de cel gepompt daar er geen genoeg kalium ter beschikking blijft voor de uitwisseling.

         • hierdoor zal de Na/K pomp haperen.

 

1. • Kalium is nodig voor de vorming van maagzuur :

 

van de cel naar de maag

 

1. 1. 1. • antiport K⁺/H⁺ : K⁺ uit de maag ---> cel en H⁺ uit de cel ---> maag H⁺  

         • symport van K⁺/Cl^- uit de cel naar de maag ---> vormt met H⁺ ---> HCl

 

(zie ook : "Celmembranenwerking")

 

1. • Kalium is verantwoordelijk voor en regelt de spanningstoestand van de volgende orgaanspieren :

 

1. 1. • de gladde en dwarsgestreepte spierenToegelaten claim (EFSA, European Food Safety Authority) - Zie : Lijst toegelaten claims,

      • de spieren van het hart- en bloedvatenstelsel,

      • de spieren van het gastro-intestinaal stelsel (slokdarm, maag, dunne en dikke darm : opgeblazen lichaam),

      • de spieren thv de blaas en de urinewegen.

 

Kalium heeft aldus een toniserende invloed op de volledige musculatuur en regelt hierdoor de bloeddrukToegelaten claim (EFSA, European Food Safety Authority) - Zie : Lijst toegelaten claims. De krachtinspanning van al deze spiergroepen wordt dus door kalium gereguleerd.

 

Gewoon de aanvoer van zout beperken doet de arteriële bloeddruk dalen, vooral bij zwaarlijvige en oudere mensen. Ook een verhoogde aanvoer van kalium verlaagt de bloeddruk en maakt de vermindering van de natriumaanvoer nog doeltreffender vermits kalium de eigenschap heeft de excretie van natrium te verhogen door een vaso-actieve invloed ter hoogte van de bloedvaten Van Mierlo MAJ, Greyling A, Zock PL, Kok FJ, Geleijnse JM. Suboptimal potassium intakes and potential impacht on population blood pressure. Archives of Internal Medicine 2010;170 (16) : september 13..

 

1. • Kalium heeft een direct effect op de calciumafzetting in de bloedvaten : een tekort aan kalium zou de expressie van de genen die beendercellen kenmerken bevorderen en de expressie van genen die typisch zijn voor gladde vaatspiercellen remmen : vaatspiercellen hadden de neiging zich te gedragen als beendercellen bij een tekort aan kalium : het zwakke kaliumniveau deed het niveau van calcium in vaatspiercellen stijgen, wat het ontstaan van arterosclerose bevordert....

    

   • Kalium en natrium zijn cruciaal voor de communicatie tussen cellen : dankzij de stroming van de beide ionen door specifieke kanalen van de ene zijde van de celmembraan naar de andere kunnen cellen een bio-elektrisch signaal opwekken : zo kunnen zenuwcellen (signaaltransfer via neuronen) met elkaar communiceren, kunnen spiercellen samentrekken (bv. regeling van de hartslag) en kunnen kliercellen endogene stoffen afscheiden (bv. bevordering van de insuline-secretie door de pancreas).

 

1. • Insuline bevordert het snel binnentreden in de spiercellen van via de voeding ingenomen kalium. De kaliëmie (= extracellulaire kaliumconcentratie) wordt aldus weinig beïnvloed door kaliuminname via de voeding/supplementen, vooral door de verhoogde postprandiale secretie van insuline. Ingeval van insulineresistentie (o.a. bij ouderen) kan zo een verhoging van de kaliëmie optreden.

 

1. • Een overmaat natrium leidt tot verzuring, een overmaat kalium tot ontzuring : bij de opname van een ion natrium, stuurt de Na/H pomp een proton uit de cel. De werking van deze pomp hangt echter rechtstreeks af van de Na/K pomp voor de energielevering. Is de Na/K pomp vertraagd, dan zal de uitwisseling Na/H minder goed verlopen. Wanneer deze ontregeling in een grote groep cellen optreedt, ontstaat een acidose  (verlaging van de weefsel-pH). Zie ook : "Zuur-base evenwicht".

 

Noot :

Een gezamenlijk tekort aan kalium (hypokaliëmie) én magnesium (hypomagnesemie) én calcium (hypocalciëmie) wordt regelmatig vastgesteld. In deze gevallen moet voorafgaand het magnesiumtekort gecorrigeerd worden vooraleer een correctie van de andere deficiënties te starten, waarschijnlijk omdat magnesium nodig is voor het goed functioneren van de Na/K pomp, welke aan de basis ligt van de celpolarisatie.

 

1. • Kalium is het belangrijkste alkaliserend mineraal in het organisme. Bij een overmaat natrium (bevordert een metabole acidose) en een tekort aan kalium, dient het organisme beroep te doen op een ander alkaliserend kation, calcium, voor het in stand houden van het zuur-base evenwicht. Het calcium wordt door het organisme gehaald uit haar reserves, het skelet (zie ook : "Osteoporose").

 

Een overmaat natrium is dus onrechtstreeks een calciumdief. Of, sterkere botten dankzij een kaliumsupplement.

 

1. • Mogelijke symptomen bij een simpel kaliumtekort : moeheid, loomheid, spierpijnen, spierkrampen, buikpijn, diarree... Volgens meerdere epidemiologische studies zou er een verband bestaan tussen kaliumrijke voeding en een daling van het risico op hypertensie (HT), cerebrovasculaire accidenten (CVA, beroerte) en nierstenen. In een studie werd aangetoond dat de consumptie van 1g kalium meer per dag geassocieerd was met een daling van 11% van het risico op ischemisch CVA (de meest frequente vorm) S.Larsson, N.Orsini, A.Wolk; Dietary Potassium Intake: A Dose–Response Meta-Analysis of Prospective Studies. Stroke, Published online ahead of print doi: 10.1161/STROKEAHA.111.622142.. Volgens een andere studie zou een verhoging van de consumptie van groenten en fruit met wit vruchtvlees (appel, peer, aardappel, witloof...) het risico op CVA verminderen : elke verhoging van de dagelijkse consumptie ervan met 25g zou het risico op CVA met 9% doen dalen Linda M. Oude Griep, W. M. Monique Verschuren, Daan Kromhout, Marga C. Ocké, Johanna M. Geleijnse ; Colors of Fruit and Vegetables and 10-Year Incidence of Stroke. Stroke, 2011; DOI: 10.1161/STROKEAHA.110.611152..

 

1. • Mogelijke oorzaken van een meer uitgesproken kaliumtekort : bepaalde antihypertensiva, diuretica en laxativa (vermageringsthee...), anticonceptiebehandeling (pil), bijnier-insufficiëntie (met verhoogde aanmaak van aldosteron), nierafwijking (zeldzaam), veel overgeven, afwijking van het immuunsysteem, drop- en zoethoutgebruik, magnesiumtekort, overmatige stress, intensieve sportbeoefeningen, bejaarden... met risico op spierzwakte, tintelingen in de ledematen, soms lagere bloeddruk dan normaal, hartritmestoornissen (stroke) en metabole acidose.

 

Regeling van de kaliumhuishouding :              

 

Cortisol, het stresshormoon, regelt de kaliumhuishouding (alsook deze van natrium). Iedere zware lichamelijke inspanning leidt tot een uitscheiding van kalium door de cellen in de bloedbaan en een simultane opname van natrium en water door de cellen uit de bloedbaan (via een soort omgekeerde Na/K pomp).

 

1. • Iedere zware belasting voor het organisme stimuleert de productie van cortisol welke glucose helpt vrijstellen uit de eiwitreserves. De opname van glucose door de cel gebeurt door een actief transportsysteem type symport met natrium waarna simultaan door antiport het natrium terug de cel wordt uit geloodst in uitwisseling met kalium.

 

1. • Bij zware belasting (fysische inspanningen, ingrijpende operatie, ziekte...) wordt voortdurend vanuit de cellen kalium in de bloedbaan uitgestort teneinde de spierprestaties, die afhankelijk zijn van de kaliumspiegel, in stand te houden.

   • • het kalium blijft echter niet in het lichaam (er is geen recuperatiemechanisme!) en gaat verloren via de urine.

     • • hierdoor kunnen de kaliumreserves door aanhoudende zware belasting uitgeput geraken.

       • • de uitstorting van kalium in de bloedbaan stimuleert echter de opname van natrium (en water) uit de bloedbaan naar de cellen (Na/K pomp).

 

Iedere zware fysische inspanning gaat hierdoor gepaard met een verlies aan kalium, natrium en water : zodat compensatie van dit verlies noodzakelijk is, niet alleen voor water maar ook voor kalium en natrium! Water alleen zal enkel de al te lage kalium- en natriumgehaltes verder verdunnen.

 

Bij daling van de kaliumspiegel nemen de spierkracht, de darmperistatiek (wat in geval van darmperistaltiek tot verlamming van de darmen, opgeblazen gevoel) de bloeddruk en de pompwerking van het hart af, wat in extreme gevallen tot hartstilstand kan leiden... (vandaar het gebruik van kaliumhoudende dranken bij sporters...). Daling van de kaliumspiegel is gevaarlijk daar reeds een geringe daling kan leiden tot een verlaging van de bloeddruk en tot een verslechtering van de hartfuncties.

 

Daling van het natriumgehalte veroorzaakt uitdrogingsverschijnselen (en daarmee ook het optreden van spierkrampen).

 

Algemeen mag worden gesteld dat de natriumspiegel altijd gelijktijdig daalt met die van kalium en omgekeerd, hetgeen uiteindelijk leidt tot verstoring van het hart en de bloedsomloop (soms zelfs met dodelijke afloop).

 

Daar cortisol als grondstof cholesterol heeft, kan een daling van het cholesterolgehalte leiden tot een verstoring van de elektrolytenhuishouding.

 

 

Noot :

1. 1. 1. • te veel natrium (zout!) leidt tot kaliumverlies

         • te kort aan magnesium leidt tot kaliumverlies

         • Mg en Ca zijn antagonisten in de darm, Mg en K niet

Opletten :             

Hypokaliëmie : < 3.3 mmol/l bloed

Hyperkaliëmie : > 4.9 mmol/l bloed

 

 

Bij patiënten met :

 

1. • chronische nierinsufficiëntie : hoge dosissen zijn te mijden : verhoogd risico op hyperkaliëmie (met hart- en neuromusculaire problemen)

   • gastro-intestinale obstructie en verzwering

   • teveel maagzuur

   • acute dehydratie

   • diabetes : verhoogd risico op hyperkaliëmie

   • ziekte van Addison (chronische bijnierinsufficiëntie)

 

Zwangerschap/Borstvoeding :

 

1. • geen gegevens zijn beschikbaar ; het gebruik dient vermeden!

 

Mogelijke interacties met :

 

1. • ACEI : verhoogd risico op hyperkaliëmie

   • corticosteroïden : verhoogde uitscheiding van kalium

   • ciclosporine : verhoogd risico op hyperkaliëmie

   • laxativa : hun chronisch gebruik reduceert de absorptie van kalium

   • lis-diuretica : verhoogd risico op hyperkaliëmie

   • kaliumsparende diuretica (spironolacton, canrenol) : verhoogd risico op hyperkaliëmie

   • NSAID : verhoogd risico op hyperkaliëmie

   • ...

 

Te verwachten neveneffecten :

 

1. • wanneer kalium nuchter wordt genomen : nausea, braken, diarree, buikkrampen...

   • de preparaten met vertraagde vrijstelling kunnen gastro-intestinale verzweringen veroorzaken

   • bij normale nierfunctie komt hyperkaliëmie zelden voor na orale toediening, zelfs herhaalde

 

Ziektebeelden bij tekorten :

 

1. • hartdecompensatie

   • verlammingsverschijnselen

   • hypoglykemie

 

Nutritionele behoeften :             

 

K - Kalium :

 

Leeftijd	ADH (mg)
0 - 5 maanden	39 - 78*
6 - 11 maanden	39 - 78*
1 - 3 jaar	800 - 1000
4 - 6 jaar	1100 - 1400
7 - 10 jaar	1600 - 2000
11 - 14 jaar	2000 - 3100
15 - 18 jaar   M	2500 - 5000
V	2500 - 5000
Volwassene M	3000 - 4000
V	3000 - 4000
+ 60 jaar       M	3000 - 4000
V	3000 - 4000
Zwangerschap	3000 - 4000
Borstvoeding	3000 - 4000
Andere :	-

 

 

ADH : Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid (Bron : Voedingsaanbevelingen voor België (Hoge Gezondheidsraad))

 

* : per kg lichaamsgewicht

 

Praktisch :              

 

Gemiddelde dagdosis in voedingssupplementen : 500 - 3000mg.

Toxische dagdosis : afhankelijk van de gezondheidstoestand.

 

Doelgroepen : bij diarree, door diuretica, door overmatige consumptie van geraffineerd keukenzout (NaCl), koffie, thee, cacao, suiker,...

 

1. • voeding : elke dag 3 bananen (een bij het ontbijt, een bij het middagmaal en een 's avonds) bieden genoeg kalium ( = totaal 3 x 500mg) om de kans op een CVA met 21% te verminderen .

     Stroke Association, University of Warwick and Napoli, Journal of the American College of Cardiology, BUM, 6 april 2011

 

1. • supplementen : kalium komt in planten voor als bicarbonaat en kan gebruikt worden als gewoon zout. Lichte kaliumtekorten worden niet met supplementen gecorrigeerd maar met raadgevingen zoals het zoutverbruik beperken, meer vers fruit en groenten eten en kant-en-klare gerechten mijden. Bij een duidelijk kaliumtekort kan kalium bicarbonaat in capsules (250mg, 2 x per dag) bij gezonde personen zonder gevaar gegeven worden : een eventuele overmaat aan kalium wordt gemakkelijk via de urine verwijderd. Steeds toedienen met wat vocht!

 

1. • opdat de cellen het kalium kunnen vasthouden is de aanwezigheid van magnesium noodzakelijk : Mg speelt een belangrijke rol in het ionen-evenwicht van de celmembraan. Haar aanwezigheid is nodig voor het goed functioneren van de Na/K pomp (voor het fixeren van ATP aan het enzym ATP-ase).

 

dus steeds K + Mg samen toedienen!

 

---> zie ook : "energie en substraattransportsystemen".

 

1. • veel Mg toedienen verhoogt de uitscheiding van K via de nieren : magnesiumsupplementen gaan daarom best samen met kaliumsupplementen (Mg + K). Ook in hoeveelheden samen in : gedroogde vruchten, sojameel, tarwezemelen, rauwe groenten, noten, banaan, abrikoos, pompoen, zoete aardappel...

 

1. • opgelet gevaar : doktersadvies (risico op hyperkaliëmie) bij :

 

1. 1. • nierinsufficiëntie (bejaarde, diabetes...)

      • behandeling met kaliumsparende diuretica, met ACEI, met digitalis-preparaten

vooral bij :

1. 1. • • het gebruik van planten rijk aan kalium : Heermoes, Paardenbloem, Alfalfa, Brandnetel...

        • het overmatig gebruik van kaliumrijke zoutvervangers of van voedingsmiddelen rijk aan kalium : linzen, gedroogd fruit, wijn... ; bepaalde groenten zoals spinazie, tomaten wortelen, broccoli, aardappelen, paddenstoelen...) of bepaalde vruchten (bananen, kiwi's, mango's...)

      • hartinsufficiëntie

      • diabetes

      • zwangerschap en borstvoeding

      • ...

 

1. • vijanden van kalium et dus te vermijden:

 

1. 1. • alcohol, koffie, thee, laxativa, zout, suiker, stress...

      • varkensvlees, geraffineerde voeding, citrusvruchten, tomaten, azijn, rabarber, slagroom...

 

1. • natuurlijke activatoren van de kaliumkanalen en dus ook de Na/K pompen :

 

1. 1. • flavonoïden zoals bv. in Meidoorn, Olijfblad, Indische kastanje...

      • saponinen in planten zoals soja, Klimop, Stalkaars,  ...

 

 

 

 

De lezer dient steeds in acht te houden dat de beschreven curatieve eigenschappen in geen enkel geval het medisch advies vervangen, welke steeds onmisbaar is bij het stellen van een diagnose en bij bepaling van de ernst van de aandoening. Wel wordt de gebruiker gestimuleerd beslissingen met betrekking tot zijn gezondheid te nemen, op basis van eigen research, steeds in samenspraak met een professionele gezondheidswerker.

 

In alle gevallen valt het gebruik van dit programma enkel onder de controle, het beheer, de risico's en de verantwoordelijkheden van de gebruiker.