Vitamine A

 

          Laatste bijwerking : 2021.11.19

 

 

Retinol

 

Speelt een belangrijke rol in de groei en in het zicht.

 

 

Vitamine A is een vetoplosbare vitamine. Het wordt opgeslagen in de lever. Wanneer nodig wordt het vrijgelaten en gebonden aan een eiwit RBP (retinolbinding protein) getransporteerd. Het wordt verder geoxideerd tot de actieve vorm. Vitamine A is gevoelig aan UV-licht en aan oxidantia.

 

Er bestaan 3 actieve vormen van vitamine A : retinoïnezuur (verhoogt de synthese van eiwitten), retinal (helpt mee in de rhodopsine cascade) en bètacaroteen (anti-oxidant, verlaagt het risico op hart en longziekten).

 

2 x bètacaroteen ---> Fe²⁺ + O₂ + T4 + Jood  ---> 1 retinal  (+ Fe³⁺ en verder via redox koppel met vit C voor de reductie van Fe³⁺ --->  Fe²⁺).

 

De biologische activiteit van vitamine A wordt uitgedrukt in Retinol-Equivalenten (RE),

 

waarbij 1 RE = 3.33IE vitamine A = 1 mcg retinol = 6 mcg bètacaroteen.

 

1 UI = 0.3mcg

10.000IE = 3mg

 

1mcg = 3.3IE

1mg = 3.333IE

Overzicht inhoud :

Natuurlijke bronnen

 

Rol in het organisme

 

Tekorten

 

Toxiciteit

 

Opletten

 

Nutritionele behoeften

 

Praktisch

Inhoud :

Natuurlijke bronnen :              

 

De term "Vitamine A" verwijst naar 2 verschillende categorieën van stoffen die sterk met elkaar gelinkt zijn :

 

* Retinolen : retinol (de actieve vorm van vit A) retinal, vitamine A zuur... : in dierlijk voedsel

 

1. • lever, ei, boter, melk, dierlijke voeding...

   • vette vis en visoliepreparaten bereid uit de lever zijn de rijkste natuurlijke vitamine A bronnen : levertraan van wijting, kabeljauw, haai, heilbot, tonijn...

 

* Carotenoïden (provitamine A) in plantaardig voedsel : carotenen (alfacaroteen, bètacaroteen... (bètacaroteen moet in het organisme eerst omgezet worden in retinol)), xanthophyllen...  O.a. in gekookte zoete aardappelen, wortelen, gekookte pompoenen, spinazie...

 

 

Hun opname en gebruik in het organisme worden bevorderd door de aanwezigheid van vetten, eiwitten en van vitamine E in de voeding en geremd door geperoxideerde vetten en door alle andere oxidantia.

 

De omzetting van bètacaroteen naar retinol kan geremd worden door verteringsproblemen, alcohol, bepaalde geneesmiddelen, aandoeningen die interfereren met de vertering van vetten (ziekte van Crohn, gal- en leverlijden, pancreasenzym deficiëntie (diabetes), mucoviscidose...).

 

Opgelet voor hypervitaminose A (zie verder).

 

Rol in het organisme :             

 

Haar werking is vergelijkbaar met deze van hormonen. Vitamine A bindt zich ook op receptoren en bepaalt van daar uit haar werking.

 

Vitamine A :

 

1. • co-enzym in de synthese van glycoproteïnen en mucopolysacchariden :

 

1. 1. • bv. glucosamine sulfaat mechanisme (bètacaroteen heeft dus ook een invloed op het bindweefsel).

 

1. 1. • bij gebrek aan retinylfosfaten drogen de mucosale epitheelcellen uit (keratinisatie met overmatige eeltvorming op het plooibaar epithelium van elleboog, knie, hiel, zool, handpalm...; ruwe, kippenvelachtige huid op de dijen en de achterkant van bovenarmen).

 

1. • onderhoud van epitheelweefsel door vorming van bloedcapillairen en de daar uit vloeiende voedselvoorziening:

 

1. 1. • thv het immuunsysteem Toegelaten claim (EFSA, European Food Safety Authority) - Zie : Lijst toegelaten claims: bij onvoldoende capillair vorming en een onvoldoende capillaire functie ontstaat een ophoping van afbraakproducten die tot voedsel dienen voor binnen dringende bacteriën; gebrek aan vitamine A verhoogt dus het risico op infecties (verlaging infectie-weerstand) ter hoogte van de mucosacellen van het ademhalings-, gastro-intestinaal en urogenitaal stelsel door vorming van kloofjes... Een vitamine A deficiëntie komt immers het eerst tot uiting daar waar de cellen constant afgebroken en vervangen worden (huid, mucosa...) : met symptomen zoals acne, wratten, branderige droge ogen, vaginale droogte. Vit A draagt zo bij tot de instandhouding van een normale huid en slijmvliezenToegelaten claim (EFSA, European Food Safety Authority) - Zie : Lijst toegelaten claims.

 

1. 1. • thv het zicht : komt tussen in de vorming van rodopsine, een zichtpigment : een tekort kan de oorzaak zijn van nachtblindheid. Vooral kunstlicht (TV, kantoor...) berooft ons van veel vitamine A en kan de oorzaak zijn van overgevoeligheid aan licht en vervolgens nachtblindheid. Vit A draagt zo bij tot de instandhouding van een normaal gezichtsvermogenToegelaten claim (EFSA, European Food Safety Authority) - Zie : Lijst toegelaten claims.

 

1. • verschillende enzymen worden door vitamine A geactiveerd :

 

1. 1. • het bevordert de synthese van het Fe-transportproteïne "transferrine"Toegelaten claim (EFSA, European Food Safety Authority) - Zie : Lijst toegelaten claims en voorkomt zo anemie.

 

1. 1. • samen met de vitaminen B9, B12, C en de mineralen Cu en Mn is vitamine A noodzakelijk voor de optimale aanmaak van het hemoglobuline.

 

1. • vitamine A wordt gemakkelijk in de celmembraan opgenomen en beïnvloedt de synthese van specifieke eiwitten die tussen komen bij :

 

1. 1. • de groei en celdifferentiatie, wondgenezing, embryonale ontwikkeling, botontwikkeling, tandontwikkeling... : een tekort aan vitamine A leidt tot een disbalans tussen osteoclasten (afbraak)  en osteoblasten (opbouw) en vertragen dus de botgroeisnelheid. Vit A speelt aldus een rol in het celspecialisatieprocesToegelaten claim (EFSA, European Food Safety Authority) - Zie : Lijst toegelaten claims.

 

1. 1. • vruchtbaarheid en, samen met foliumzuur, het voorkomen van miskramen in het begin van de zwangerschap.

 

1. • vitamine A komt tussen in sommige omzettingen van steroïden.

    

   • insulineproducerende bèta-cellen bezitten vit A-receptoren : Uit dierproeven is bekend dat pasgeboren muizen vitamine A nodig hebben voor een normale ontwikkeling van hun bèta-cellen. Waarschijnlijk gaat dit ook op voor mensen. Cellen van patiënten met diabetes 2 waren minder goed in staat insuline af te scheiden dan cellen van mensen zonder diabetes. De onderzoekers denken dat vitamine A een belangrijke functie vervult in de ontwikkeling van bètacellen vroeg in het leven, maar dat het ook van belang is voor het juist functioneren daarvan in de rest van het leven, vooral bij bepaalde inflammatoire aandoeningen. Zij zagen dat de weerstand van de bètacellen tegen ontsteking afneemt als er onvoldoende vitamine A is. Als dat volledig afwezig is, sterven de cellen af. Deze ontdekking zou ook van belang kunnen zijn voor bepaalde soorten van diabetes 1, waarbij de bètacellen zich in het begin van het leven niet goed ontwikkelen .

 

1. • anti-radicaal-eigenschappen : belangrijk bij de bescherming van de cellulaire structuren tegen vrije radicalen (vooral het singletzuurstof) ; hierbij is zijn associatie met vit E en C synergisch en complementair.

 

1. • antikanker-eigenschappen : er bestaan sterke aanwijzingen dat vitamine A in hogere doseringen kanker zou bestrijden, vooral long- en huidkanker. Vitamine A heeft een krachtige invloed op de expressie van genen die instaan voor de celdifferentiatie en het remmen van celproliferatie, twee belangrijke biochemische mechanismen in de preventie én behandeling van kanker.

 

1. • retinol (de actieve vorm van vitamine A) is een vitamine D-antagonist :

 

Normaal werken de receptoren van vit D (VDR) en van vit A (RXR : retinoïde X receptor) in het cytosol. Zij kunnen onderling heterodimeren (VDR-RXR) of homodimeren (RXR-RXR) vormen.

 

1. 1. 1. • de heteromeren (VDR-RXR) vormen een receptor voor DNA en activeren de genexpressie van specifieke proteïnen die de celproliferatie gaan remmen  (kanker...) en de celdifferentiatie gaan stimuleren (een kankercel heeft haar gedifferentieerd karakter verloren, door verstoring van het specifiek genetisch programma dat zij kreeg).

 

1. 1. 1. • de homodimeren (RXR-RXR) vormen ook een receptor voor DNA maar activeren de genexpressie van andere specifieke proteïnen die de celdeling gaan activeren of reguleren en die bepaalde andere cellen differentiëren (groei, wondheling, botvorming...).

 

Een overmaat vitamine A of een tekort aan vitamine D verhindert de vorming van heterodimeren : er worden dan vooral homodimeren gevormd (RXR-RXR) en de VDR blijven onbezet en werkloos.

 

Tekorten :             

Oorzaken :

 

1. • onvoldoende aanvoer via de voeding of wanneer het overgrote deel van het bètacaroteen uit de voeding gebruikt wordt als antioxidant in het organisme, rest er niet meer voldoende om de omzetting naar vitamine A te verzekeren.

 

1. • een te grote inname van vit D kan leiden tot een tekort aan vit A (antagonisme).

 

1. • hypothyroïdie : lokt bij de meeste mensen een tekort uit aan vitamine A (zeker bij vegetariërs).

 

1. • malabsorptie door :

 

1. 1. • ouderdom

      • maagzuurremmers (anti-acida)

      • colestyramine, colestipol

      • neomycine : vermindert de absorptie thv de darmen

      • roken, alcohol

      • "overmaat" vitamine E (is het antidoot van vitamine A) : hierdoor kan de voorraad vitamine A in de lever uitgeput geraken

      • tekort aan ijzer, zink, vitamine E of proteïne : belemmert het transport, de opslag en het gebruik van vitamine A

      • antistollingsmiddelen : verhoging bloedingen

 

Symptomen :

 

1. • nachtblindheid, xerosis (droogheid) en xeroftalmie (uitdrogen gevolgd door ontsteking en keratinisatie van cornea en conjunctiva)

   • dwerggroei

   • trage botgroei, weinig sterke tanden

   • ruwe, droge geschilferde huid ; sinusproblemen, droge keel, luchtwegen ontstekingen, abcessen...; diarree, nier- en blaasstenen...

   • eeltvorming, droge haren, dunne huid aan handen en voeten

   • vruchtbaarheidsproblemen, voortplantingsstoornissen...

 

Gevolgen :

 

Vitamine A gebrek veroorzaakt :

 

1. 1. • een verhoogde fixatie van cancerogene stoffen in het epithelium DNA (geremd door retinoïden en/of carotenoïden)

 

1. 1. • een verhoogde DNA synthese met stimulatie van de mitose activiteit (metastases) (geremd door retinoïden en/of carotenoïden)

 

1. 1. • een verstoring van de differentiatie in de basale epitheelcellen in long, melkkanaal epitheel (geremd door retinoïden en/of carotenoïden)

 

Hierdoor :

 

1. 1. 1. • dedifferentiatie, differentiatie stop in de epitheelcellen : onvolwassen cellen, slijmproductie valt uit en de onderliggende cellen worden niet meer afgeschermd tegen kankerpromotors.

 

1. 1. 1. • celwoekering van de onvolwassen cellen (= ongedifferentieerde cellen) : hier is nog reparatie mogelijk door retinoïden of carotenoïden.

 

---> Zo ontstaan long- of borsttumorgroei en epitheelkanker.

 

 

Toxiciteit van vitamine A :             

 

In "rijke landen" krijgt de bevolking reeds voldoende vitamine A binnen met de voeding (fruit, groenten, eieren, boter...). Supplementen met bv. levertraanolie kunnen dan leiden tot een intoxicatie met vitamine A. Reeds 5% van de Amerikaanse bevolking lijdt hieraan.

In tegenstelling tot de "rijke landen" gebeurt in "arme landen" juist het omgekeerde. Ondervoeding leidt tot een tekort aan vitamine A bij de arme bevolkingsgroepen. Uit een studie blijkt dat supplementen vitamine A (met levertraanolie bv.) het risico op infecties (zoals tuberculose) in die landen doet dalen .

 

Een gemiddelde dagelijkse inname van meer dan 1,5 milligram interfereert mogelijk met de effecten van vitamine D en kan de botten verzwakken.

 

Oorzaken :

 

Een verhoogde opname van vitamine A ontstaat door :

 

1. • minerale oliën

   • sucralfaat (mucosaprotectiva)

   • isotretinoïne

   • contraceptieve pil : de pil verhoogt sterk het eiwit dat vitamine A bindt

   • normale hoeveelheden vitamine E

   • ...

 

 

Symptomen :

 

1. • chronische overmaat bij > dan 50.000 IE /dag : deze overmaat verhoogt de botresorptie en leidt tot hypercalciëmie. Een overmaat vit A

   • • splitst de lysosomen waarbij de hydrolytische enzymen de beenresorptie verhogen

     • verhoogt de osteoclastische activiteit : hierdoor botpijnen, nierstenen, nierinsufficiëntie...

 

1. • matige chronische overmaat : verhoging van de parathormoon secretie (PTH) met risico op osteoporose en kanker.

 

1. • acute overdosering :

   • • hoofdpijn, duizeligheid, braken, diarree, intracraniële hypertensie, overprikkelbaar, coördinatiestoornissen, hallucinaties...

     • • na het stoppen met vitamine A verdwijnen deze symptomen van zelf binnen de 72 uren.

       • vitamine E en C helpt de schadelijke effecten van vitamine A voorkomen of neutraliseren.

 

1. • invloed op laboresultaten : bij vitamine A toxiciteit, verhoogde gehaltes in het serum van :

   • • glucose, ureum, calcium, cholesterol, TAG.

 

Noot : een hypervitaminose A gedurende de eerste zwangerschapsmaanden kan teratogeen zijn. Nochtans kan een dagelijkse inname tot 10.000 IE gedurende de 3 eerste maanden beschermende effecten hebben op de foetus.

 

Opletten :             

 

Bij patiënten met :

 

1. • couperose...

 

Zwangerschap/Borstvoeding :

 

1. • massieve dosissen van vitamine A zijn teratogeen ; geen teratogeen effect werd gemeld met dosissen lager dan 10.000 E per dag. Een reeds zwangere vrouw of een vrouw met zwangerschapswens raadpleegt best een arts vooraleer supplementen met vitamine A in te nemen, en vermijdt de consumptie van lever of van producten op basis van lever.

 

Mogelijke interacties met :

 

Medicamenten :

1. • orale contraceptiva : kunnen de absorptie van vitamine A in de darm verminderen.

   • anticoagulantia : hoge dosissen vitamine A (> 2500U) kunnen een hypoprothrombinémie induceren.

   • colestyramine, colestipol... : kunnen de absorptie van vitamine A in de darm verminderen.

   • colchicine, neomycine... : kunnen de absorptie van vitamine A in de darm verminderen.

   • vloeibare paraffine : kan de absorptie van vitamine A in de darm verminderen.

   • retinoïden : hun gelijktijdig toedienen kan leiden tot synergische effecten met vitamine A.

   • statines : verlengd gebruik kan de serumspiegels van vitamine A verhogen.

   • sucralfaat : kan de absorptie van vitamine A in de darm verminderen.

   • antiacida op basis van aluminiumhydroxyde

 

Nutriënten :

1. • ijzer : haar serumgehalten zijn lager bij vitamine A deficiëntie.

   • vitamine C : bij hypervitaminose A zijn de spiegels in de weefsels van vitamine C verlaagd.

   • vitamine E : hoge dosissen vitamine A verhogen de behoeften aan vitamine E (vitamine E beschermt tegen de oxidatieve afbraak van vitamine A).

   • ...

 

Te verwachten neveneffecten :

 

1. • acute intoxicatie : kan optreden na ingestie van een enkele dosis van 300mg retinol (1 Mo E) bij de volwassene en van 60mg (200.000 E) bij het kind.

   • • intoxicatie-symptomen treden ongeveer 6 uren na de inname op : ernstige hoofdpijnen, pijnlijke mond, bloedend tandvlees, draaiingen, braken, zichtstoornissen, hepatomegalie, prikkelbaarheid (en bij het kind, zwellen van de fontanel).

 

1. • chronische intoxicatie : kan optreden na een dagelijkse inname van > 15mg retinol (50.000 E) bij de volwassene en van > 6mg (20.000 E) bij het kind.

   • • symptomen : huiddroogte, pruritis, dermatitis, huidschilfering, erytheem, huidrash, papillo-oedeem, verstoring van de haargroei, gekloven lippen, been en gewrichtspijnen, hoofdpijn, vermoeidheid, prikkelbaarheid, slapeloosheid, anorexie, nausea,  braken, diarree, gewichtsverlies, hepatomegalie, levertoxiciteit, verhoogde intracraniale druk, opzwellen van de fontanel (kinderen), hypercalciëmie (door een verhoogde activiteit van het alkaline fosfatase).

     • alle symptomen komen niet noodzakelijk voor bij een en dezelfde persoon.

     • de meeste symptomen verdwijnen binnen de week, doch de veranderingen thv de huid en de beenderen kunnen nog maanden aanhouden.

 

1. • osteoporose : overmatig gebruik van vitamine A kan het risico op osteoporose verhogen.

 

Nutritionele behoeften :             

 

Vit A - Retinol:

 

Leeftijd	ADH (mcg of RE)	ODD (IE)
0 - 6 maanden
7 - 11 maanden	250
1 - 3 jaar	250
4 - 6 jaar	300
7 - 10 jaar	400
11 - 14 jaar	600
15 - 18 jaar   M	750
V	650
Volwassene M	750	2000-25000
V	650
+ 60 jaar       M	750
V	650
Zwangerschap	700
Borstvoeding	1350
Andere :	-

 

 

ADH : Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid (Bron : Voedingsaanbevelingen voor België (Hoge Gezondheidsraad))

 

ODD : Orthomoleculaire Dagelijkse Dosis

 

Praktisch :             

 

Gebruikelijke dagdosis in voedingssupplementen : enkel onder medische controle.

Toxische dagdosis : ?

 

1. • Zink is nodig om het vitamine A uit zijn leverdepot te halen en als retinol en retinolzuur in de bloedcirculatie te brengen : bij gebrek aan zink treden van verschijnselen van vitamine A-tekort op : nagels met witte vlekjes en streepjes verraden vaak een vitamine A tekort.

 

1. • Ook een tekort aan ijzer, vitamine E of eiwitten belemmert het transport, de stockering en het gebruik van vitamine A.

 

1. • Supplementen bètacaroteen nooit alleen geven maar steeds in combinatie met andere carotenoïden.

 

Bij vit A tekort vermindert de suppletie ervan de frequentie en de ernst van kinderziekten (diarree, mazelen...).

 

 

 

De lezer dient steeds in acht te houden dat de beschreven curatieve eigenschappen in geen enkel geval het medisch advies vervangen, welke steeds onmisbaar is bij het stellen van een diagnose en bij bepaling van de ernst van de aandoening. Wel wordt de gebruiker gestimuleerd beslissingen met betrekking tot zijn gezondheid te nemen, op basis van eigen research, steeds in samenspraak met een professionele gezondheidswerker.

 

In alle gevallen valt het gebruik van dit programma enkel onder de controle, het beheer, de risico's en de verantwoordelijkheden van de gebruiker.