Nitraten       

 

          Laatste bijwerking : 2022.7.17

 

 

Nitraten zijn natuurlijke verbindingen die deel uitmaken van de stikstofcyclus. Nitraten spelen een belangrijke rol in de voeding en de fysiologie van planten. Deze maken immers onder invloed van licht eiwitten uit nitraat aan. Hoe sneller een plant groeit, hoe meer nitraat zij nodig heeft. Daarom gooit de boer nitraat (en fosfaat) op zijn landbouwgronden in de vorm van (kunst)mest.

 

Bepaalde plantensoorten floreren dankzij het stikstof, maar verdrukken zo alle andere planten. Stikstof tast ook de weerstand van die planten aan : ze investeren zoveel energie in groei dat hun weerstandsvermogen eronder lijdt en worden gevoeliger voor ziekten en plagen. 

 

Nitrietzouten worden ook massaal gebruikt als als voedingsadditief, met name in vleeswaren: kaliumnitriet (E249), natriumnitriet (E250), natriumnitraat (E251) en kaliumnitraat (E252). In Frankrijk zou 76% van de in supermarkten verkochte vleeswaren deze bevatten. 

 

Wanneer nitraten, zoals nitrieten, van nature aanwezig zijn in ingrediënten zoals bv. groenten, vormen ze geen probleem voor de gezondheid omdat de ingrediënten in kwestie ook antioxidanten bevatten om ze te neutraliseren.

 

Noot :

Wanneer landbouwers hun akkers bestrooien met mest (rijk aan nitraten) zal een deel ervan met het regenwater weggespoeld worden, via de grachten naar de rivieren, waar zij de algengroei stimuleren.

Alleen hebben algen zuurstof nodig om te leven. Overmatige algengroei zal dan zorgen voor een tekort aan zuurstof in het water (anoxie), waardoor ook de vissen in het water niet meer kunnen ademen en sterven. Niet de nitraten doden de vissen, maar het tekort aan zuurstof.

 

Wanneer stikstof en zuurstof met elkaar verbinden, ontstaan er bijvoorbeeld stikstofoxiden. Afhankelijk van de hoeveelheid zuurstof die wordt gebonden per stikstofatoom krijgen we stikstofmonoxide, een gas dat ongevaarlijk is voor de mens, of stikstofdioxide, een bruinrood, slecht ruikend gas dat wél gevolgen heeft voor de gezondheid. Stikstofmonoxide wordt in de lucht ook omgezet in stikstofdioxide.

 

Stikstofoxiden (NOx), die door verbrandingsmotoren in de atmosfeer vrijkomen, zijn belangrijke ozonprecursoren. Ze dragen bij tot de nitrificatie en de verzuring van ecosystemen (door de secundaire vorming van nitraten) en hebben complexe effecten op de atmosferische chemie, het evenwicht van zonnestraling en dus op de verandering van het klimaat. Al deze rechtstreekse effecten op het milieu kunnen onrechtstreekse gevolgen hebben voor de menselijke gezondheid die moeilijk meetbaar zijn.

 

Nitraat zit in belangrijke hoeveelheden in groenten omdat het daar accumuleert (reserve voor moeilijke tijden). De hoogste nitraatgehaltes komen in de bladeren voor, de zaden en knollen zijn er minder rijk aan. Zo zijn bladgroenten, zoals kropsla en spinazie, in het algemeen het rijkst aan nitraten. De aanwezige hoeveelheid nitraat hangt af van verschillende factoren : deze is hoger wanneer de bladeren minder natuurlijk licht zagen, of indien de plant in een glaskast werd geteeld of in een Noord-Europees land. Daarnaast bevatten jonge bladeren in het algemeen minder nitraat dan oudere. Maar het is mogelijk de aanwezige nitraatconcentratie in bladeren te verlagen door hen goed te wassen, de steel en de nerven te verwijderen, of door ze te koken.

 

1. • groenten met hoog nitraatgehalte (1000 - 4000mg/kg) : andijvie, selder, raketsla (rucola), kropsla, veldsla, spinazie, radijs, peterselie, rode bieten (vooral het sap!), rabarber...

   • groenten met middelmatig nitraatgehalte (300 - 1000mg/kg) :  prei, bonen, komkommer, aubergine, spruiten, kolen, broccoli, courgette, doperwten, sperziebonen, paprika, schorseneren,  witloof, ui, wortelen...

 

Tot 25% van het nitraat dat we via de voeding binnenkrijgen wordt in het speeksel omgezet naar nitriet, waarvan slechts een deel in de zure maag wordt omgezet in NO. De rest wordt geabsorbeerd en gereduceerd tot NO in het bloed en de weefsels.

 

Nitraten zijn op zichzelf relatief niet toxisch, maar met hun metabolieten en de reactie-producten zoals nitrieten, stikstof monoxide (NO) en N-nitroso-verbindingen, is het opletten geblazen wegens hun mogelijke schadelijke effecten op de gezondheid :

 

1. • methemoglobinemie bij zuigelingen

   • verhoogd darmkankerrisico 

   • verhoogd risico op migraine

   • verhoogd risico op type 2-diabetes (+27%) 

 

 

De omzetting van nitriet naar nitrosamine heeft enkel plaats in zuur milieu en in aanwezigheid van aminozuren. Studies in vivo wijzen erop dat dit in beperkte mate in de maag van de mens kan gebeuren, en vooral met aminozuren uit vis, schaal- en schelpdieren. Hoewel vitamine C en andere antioxidantia de vorming van nitrosaminen kunnen beperken, volledig kunnen zij het niet verhinderen.

 

Baby's jonger dan 6 maanden en kinderen met een bacteriële infectie thv het maag-darmkanaal zijn gevoeliger aan de effecten van nitrieten : het is wenselijk bij hen nitraatrijke voeding te mijden!

 

In het organisme treedt L-arginine op als precursor van NO :

 

Bij de mens wordt ter hoogte van de huidendotheelcellen naast vit D (UVB), ook stikstof monoxide (NO) uit nitraten aangemaakt uit L-arginine, onder invloed van UVA-zonlicht. In de endotheelcellen van de huid bevordert UVA-straling de productie van stikstofmonoxide vanuit NO-bronnen in de huid :

 

L-arginine, NO₃^-, NO₂^-...  +  O₂   --->   Ca²⁺ / UVA / NO-Synthase (NOS)  --->   NO + citrulline

 

NO + O₂   ---> nitraten zoals nitriet NO₂^- en nitraat NO₃^-.

 

Naast deze klassieke L-arginine-pathway, zorgen ook darmbacteriën voor de omzetting van nitraten uit de voeding naar nitriet en verder naar NO.

 

 

Bij hitte of overmatige blootstelling aan de zon zal vit B12 een teveel aan NO trachten te neutraliseren. Een tekort aan vit B12 kan pijnklachten en ontstekingen veroorzaken. Vit B12 is in staat een teveel aan NO te neutraliseren. Een tekort aan vit B12 kan dus een gevolg zijn van NO-overmaat.

 

Migraine kan ook het gevolg zijn van te hoge stikstofwaarden. Anderzijds kan ook magnesiumtekort optreden (nodig voor de activatie van vit D in de nieren) wat kan leiden tot kramp- en stressgevoeligheid.

 

Bij lage concentraties werkt NO beschermend (relaxans van gladde spieren --> vasodilaterend, ook nuttig bij een slechtere bloedcirculatie, hypertensie), maar wordt (neuro)toxisch bij hoge concentraties (antioxidantia zoals vit C kunnen de reactiviteit van NO helpen in toom houden).

 

Mitochondria maken te veel NO aan bij ziekte, stress of ouderdom, of door pathogenen, straling (ook door excessieve blootstelling aan zonlicht), te intensief sporten, pesticiden en door chemische stoffen. Dit leidt tot ontregeling van de celfunctie en verder tot ziekten. Men spreekt van Nitrosatieve Stress, kortweg Nitrostress.

 

NO wordt geproduceerd door immuunsuppressieve cellen en neemt deel aan de vernietiging van T-lymfocyten. Een remming van de productie van NO of een vermindering van haar activiteit verlaagt de ontstekingtoestand thv de tumor en laat een normalisering toe van het aantal T-lymfocyten.

 

 

In de NO/ONOO^- cyclus bindt het overmatige NO zich snel aan het vrije radicaal Superoxide O₂^- met de vorming van het agressieve peroxynitriet (ONOO^-). Deze laatste zet een rem op de citroenzuurcyclus (met een tekort aan energie als gevolg) en kan weefselschade veroorzaken door oxidatieve stress. Inderdaad, een excessieve aanmaak van NO gaat in competitie met O₂, bindt het COO (cytochroom c oxidase), waardoor de consumptie van zuurstof stopt, en dus ook de vorming van waterstofionen nodig voor de aanmaak van ATP. Daarnaast  leidt NO-exces tot oxidatie door de vorming van vrije radicalen zoals superoxide en waterstofperoxide (H₂O₂). Beiden veroorzaken mitochondriale disfunctie, ontsteking in de cel en tenslotte celdood.

 

 

 

NO controleert de mitochondriale respiratieketen door het COO (cytochroom c oxidase) te remmen. Een verstoring van de NO/ONOO cyclus speelt waarschijnlijk een belangrijke rol bij de problemen met aandoeningen zoals fibromyalgie, chronisch vermoeidheidssyndroom (ME/CVS), posttraumatische stress en bij MCS (overgevoeligheid voor chemische stoffen) .

 

 

 

Licht van een bepaalde golflengte (NIR), intensiteit en duur (fotobiomodulatie), kan het evenwicht herstellen door de binding NO / COO te verbreken, waardoor de elektronentransportketen terug normaal kan functioneren en voor ATP kan zorgen. Ook worden geen vrije radicalen zoals superoxide en waterstofperoxide meer gevormd, met dus minder inflammatie en celdood als gevolg.

 

 

Nitraten oefenen echter ook positieve effecten uit :

 

1. • voorkomen en bestrijden van infecties : bepaalde afgeleiden bezitten sterk antibiotische eigenschappen zoals tegen Clostridium botulinum (botulisme). Met behulp van iNOS (induceerbare NO-synthase), doodt NO in cellen van het immuunsysteem intracellulaire micro-organismen). De induceerbare vorm (iNOS) zit in de macrofagen en maakt dus deel uit van ons immuunsysteem. iNOS is in staat cellen te dwingen tot apoptose. NO in macrofagen treedt op als mediator in de immuunrespons. De stoffen worden aan vleesproducten toegevoegd om de houdbaarheid ervan te verlengen en om de ontwikkeling te voorkomen van bacteriën die botulisme veroorzaken.

   • op hart- en vaatziekten : nitraatinname zou bescherming bieden tegen cardiovasculaire aandoeningen (men denkt dat nitraten bloeddrukverlagend werken (door vasodilatatie) en de bloedplaatjes-aggregatie zouden remmen, en zo myocard- en herseninfarct (beroerte, stroke) helpt voorkomen). Een bloeddrukverlagend effect door vasodilatatie werd o.a. bewezen met rode bietensap . Ook L-arginine-supplementen kunnen helpen in de behandeling van hypertensie en bij erectiele dysfunctie (productie van NO met behulp van eNOS (endotheliale NO-synthase)).

     • NO is een sterke bronchiverwijderaar en vasodilator, zodat NO ook de zuurstofopnamecapaciteit van de longen verhoogt.

   • als neurotransmitter en communicator speelt NO, aangemaakt in het zenuwstelsel met de hulp van nNOS (neuronale NO-synthase), de rol van neuromodulator (plasticiteit van de synapsen). NO speelt ook een belangrijke rol in de vrijstelling en heropname van neurotransmitters en in de ontwikkeling van neuronen.

   • in de celorganellen reguleert NO, gevormd met de hulp van mitochondriale NOS (mNOS) de stofwisseling, is betrokken bij apoptose en het zuurstofverbruik.

    

   1. Op de botdichtheid : intermitterend gebruik van kortwerkende nitraten werd gecorreleerd met een daling van het risico op heupfractuur met meer dan 30% .

 

Nitraten noch nitrieten stapelen zich op in het organisme. Alle nitraat dat niet werd omgezet door speekselenzymen of uitgescheiden via de urine, verdwijnt in minder dan 5 minuten uit het bloed.

 

Praktisch :

 

1. • zo gevarieerd mogelijk eten, en de consumptie van nitraatrijke groenten beperken tot 2x per week.

   • kies voor verse "seizoens"groenten (dus verse spinazie in de zomer).

   • kies voor biogroenten (geteeld zonder nitraatrijke kunstmest).

   • bewaar nitraatrijke groenten niet langer dan 2 dagen in de koelkast.

   • was deze groenten onder stromend water.

   • verwijder de verlepte delen.

   • verwijder met zorg de nerven, de steeltjes en ook de buitenste bladeren (bevatten het meeste nitraat).

   • werp het kookvocht weg (vol met nitraten).

   • olijfolie op sla zorgt voor de vorming van nitrovetzuren, die een te hoge bloeddruk kunnen helpen verlagen door het enzym epoxidedehydrolase, dat de bloeddruk regelt, af te remmen : de combinatie onverzadigde vetzuren en nitraatbevattende groenten zou het weldoend effect van een mediterraan dieet op de bloeddruk verklaren (gezien bij muizen ).

   • vermijd de combinatie spinazie / vis, schaal- en schelpdieren (aminerijk) ; kies eerder voor zeevruchten met nitraat armere groenten.

   • vermijd het opwarmen van restjes nitraatrijke groenten, vooral bij kinderen < 1 jaar!

   • combineer nitraatrijke groenten met een vitamine C bron als antioxidant (aardbeien, citrusvruchten (appelsien, citroen, pompelmoes, enz.), frambozen, kiwi, krieken, mandarijnen, …). Dat zou de vorming van nitrosamines beperken.

   • ...

 

In het algemeen kan worden gesteld dat de hoeveelheid nitraat opgenomen via de voeding geen schadelijk effect op de gezondheid riskeert. Doch opgelet :

 

Bacteriën kunnen nitraten omzetten in nitrieten. De omzetting door bacteriën in de mond gebeurt niet efficiënt : maar 5% wordt omgezet. Langdurige blootstelling aan de lucht van nitraatrijke voedingsmiddelen echter kan wel gevaarlijk zijn : wanneer bv. pas bereide spinazie langzaam aan de buitenlucht wordt afgekoeld, dan kunnen bacteriën zorgen voor de omzetting van alle nitraten in nitrieten. Het later opwarmen van de spinazie vernietigt de nitrieten niet. Jonge kinderen en zwangere vrouwen moeten hiervoor opletten.

 

Bewerkte voedingsmiddelen "zonder nitriet" die natuurlijke bewaarmiddelen gebruiken, doen in feite beroep op dezelfde bronnen, zoals selderzout of rode biet, die natuurlijk nitraten bevatten die door bacteriën in het organisme worden omgezet in nitrieten. De producten bevatten dus ‘verborgen' nitraten en nitrieten

 

Noot :

Voor de aanmaak van vitamine D is UVB-straling nodig.

 

 

 

 

 

De lezer dient steeds in acht te houden dat de beschreven curatieve eigenschappen in geen enkel geval het medisch advies vervangen, welke steeds onmisbaar is bij het stellen van een diagnose en bij bepaling van de ernst van de aandoening. Wel wordt de gebruiker gestimuleerd beslissingen met betrekking tot zijn gezondheid te nemen, op basis van eigen research, steeds in samenspraak met een professionele gezondheidswerker.

 

In alle gevallen valt het gebruik van dit programma enkel onder de controle, het beheer, de risico's en de verantwoordelijkheden van de gebruiker.