Andropauze

Laatste bijwerking : 2024-02-23

De medische behandeling van de menopauze is reeds jaren een feit. Daar bij de man echter geen echt duidelijke hormonale verschuiving optreedt heeft de wetenschappelijke wereld maar sedert kort oog voor de kleine en grote problemen bij de ouder wordende man.

De andropauze is echter geen ziekte, maar een perfect natuurlijk verschijnsel.

Overzicht inhoud :

Andropauze?

Symptomen

Enkele onderliggende syndromen

Praktisch

Inhoud :

Andropauze?

Bij het naderen van de 50 moet de man soms door een zogenaamde "midlife crisis", een crisis welke zich vooral afspeelt tussen de oren. Alle gevolgen van een eventueel te wilde levenswijze als jongeling (roken, overdaad in spijs en drank, te weinig beweging, stress...) worden stilaan zichtbaar. Bij sommigen vroeger dan bij anderen...

Alleszins, eenmaal de 50 voorbij wordt ook de man geconfronteerd met een hormoonverlaging. DHEA, melatonine, groeihormoon, cortisol, insuline, serotonine, schildklierhormonen, maar ook oestrogenen, progesteron en testosteron zijn allemaal hormonen waarvan de productie de neiging vertoont te dalen vanaf de leeftijd van 25 jaar en echt bergaf na 50 (begin van de "somatopauze"). Daarom wordt er ook gesproken van een "laattijdig hypogonadisme".

Onder deze term wordt verstaan het geheel van klinische en biochemische symptomen die samengaan met veroudering en gekenmerkt worden door het verschijnen van bepaalde klinische tekens gelinkt aan een daling van testosteron-serumgehalte, met of zonder een gevoeligheidsvermindering voor androgenen.

Testosteron is een essentieel hormoon in de adolescentie doch haar rol bij het volwassen individu is nog niet helemaal duidelijk. Het speelt een belangrijke rol in de spierfunctie, de huidkwaliteit en de beensterkte. Het speelt ook een belangrijke rol in de hersenen en in de seksualiteit (libido). Testosteron oefent tenslotte een sterke invloed uit op de spermaproductie en op deze van de rode bloedcellen.

Maar mag men spreken van een echte andropauze? Er is immers geen sprake van het volledig wegvallen van de productie van testosteron zoals gebeurt met de oestrogenen bij de vrouw, kenmerkend voor de menopauze. Wat sommigen andropauze noemen heeft meer te maken met het ouder worden op zich, niet met een daling van het testosteron-gehalte. Testosteron-gehaltes hebben ten andere meer te maken met fitheid dan met het ouder worden : een man van 80 in goede conditie heeft vaak meer testosteron dan iemand van 40 die ongezond leeft.

In de plaats van deze verkeerde benaming "andropauze", wordt nu geopteerd voor "PADAM" (Partial or Progressive Androgen Deficiency of the Aging Male) : dit nieuw concept houdt rekening met het progressief karakter van de daling van het testosterongehalte.

Blijft dan nog de vraag of verouderen, nog een grotendeels onbegrepen proces, nu de oorzaak is van de vermindering van de klierfunctie of eerder het gevolg ervan...

Symptomen

In tegenstelling tot wat bij vrouwen gebeurt, worden mannen niet allen op dezelfde manier geraakt door deze hormoondaling. Bij mannen verloopt de hormoondaling progressiever, regelmatiger en trager. Maar ook hier spelen gewijzigde oestrogeenspiegels een rol.

De volgende symptomen kunnen optreden :

- verlies aan vitaliteit, spierkracht en geheugen
- botverlies
- verhoging van het buikvet : minder spieren en meer vet
- karakterverschuiving
- slaapstoornissen
- bloedcholesterolstijging
- meer kans op anemie
- meer kans op depressie (testosteron is ook nodig voor de goede werking van de hersenen)
- meer specifiek :
- - flushes (warmteopwellingen) en episodes van nachtelijk zweten (door de ontregeling van de temperatuurregulatie, waarbij hormonen een belangrijke rol spelen)
  - onvoldoende en te korte erectie
  - vermindering van het libido
  - ejaculatie-stoornissen
  - minder orgasme-belevingen
  - borstvorming
  - vetafzetting op de billen
  - ...
- verhoogd risico op prostaatkanker : de prostaat is een hormoongevoelige klier ; een aantal studies wijzen erop dat testosteron zou kunnen beschermen tegen prostaatkanker... ; doch extra testosteron kan wel een al aanwezig gezwel doen groeien.

Nochtans is het verouderingsproces niet alleen een probleem van testosteron :

- zelfs zonder een testosterondaling zien we bij de bejaarde patiënt een verminderde belangstelling voor seksualiteit en voor seks
- erectiestoornissen zijn voor de helft van de gevallen niet-hormonaal gebonden : atherosclerose, roken, alcoholmisbruik...
- impotentie wordt niet met testosteron behandeld : deze laatste oefent een eerder centrale activiteit uit dan op de penis
- natuurlijke veroudering leidt tot een vermindering van de receptorgevoeligheid voor tal van substanties : dit is waarschijnlijk ook zo voor testosteron
- ook zijn er meestal tal van chronische cardiovasculaire factoren die tussen komen : roken, hypertensie, diabetes, obesitas, hart- en vaat problemen... Al deze factoren kunnen tussenkomen in het klinisch beeld dat wijst naar PADAM.

Het is daarom belangrijk de bejaarde patiënt steeds te beschouwen een breder klinisch kader! Een verminderde schildklierfunctie kan het optreden van de symptomen versnellen en hen verergeren.

Enkele onderliggende syndromen

Erectiestoornissen :

Erectiestoornissen zijn niet enkel een mannenprobleem, ook de partner is er bij betrokken.

De partner speelt immers een belangrijke rol in de psychologische verwerking : de man beschouwt dikwijls zijn erectieprobleem als een aantasting van zijn mannelijkheid. Met de partner erbij vervalt die prestatieschrik of het ontwijkgedrag, waardoor het koppel uiteindelijk naast elkaar gaat leven, in plaats van samen.

Het komt er dus op aan een potentieel verband te vinden : gaat het over een verminderd verlangen of over het teloorgaan van een relatie (het belangrijkste seksueel orgaan is ons brein), gaat het over een vaatprobleem, een neurologisch probleem/ziekte (diabetes, MS, Parkinson, schildklierstoornissen, chronische nierinsufficiëntie...), een neurovasculair probleem (na het wegnemen van de prostaat bv.), een daling van het testosterongehalte (andropauze, maar betwist), een psychische oorzaak (faalangst, schrik, depressie...) of een uitwendige oorzaak (medicatie (SSRI, neuroleptica, antiepileptica, antihypertensiva...), werkoverlast, ernstige stress, slaaptekort, tekort aan lichaamsbeweging, alcoholmisbruik, overgewicht/obesitas (levensstijl!), een of andere winteraandoening...) ? Is een seksuele rivaal erbij betrokken?

Wie angst/stress/slaaptekort heeft, maakt adrenaline aan. En : met adrenaline, geen erectie!

Adrenaline is een neurotransmitter van het sympathisch zenuwstelsel, die vooral de bezenuwing van de interne organen verzorgt. Maar stress leidt ook de vrijstelling in (via hetzelfde zenuwnetwerk) van een andere neurotransmitter : noradrenaline. Deze 2 neurotransmitters zorgen voor een contractie van de gladde spieren van de bloedvaten en de penis. En juist dit mechanisme blokkeert de erectie. Want om een erectie te vormen moet de penis zich vullen met arterieel bloed. En dit kan alleen door de relaxatie van de gladde spieren van de penis en de irrigerende bloedvaten.

Bij seksuele stimulatie komt echter het parasympathische zenuwstelsel tot leven en krijgt de overhand op het sympathisch systeem. Via haar eigen zenuwbanen stelt het parasympathisch systeem een stof, stikstof monoxide (NO) vrij, dat bloedvaten dilateert en spieren ontspant. Hierdoor neemt het volume en de druk in de penis toe. De aldus bekomen erectie blijft meestal behouden tot ejaculatie optreedt. Hierna zal de activiteitsdaling van het parasympathisch systeem en het heropstarten van een sympathische activiteit zorgen voor de terugkeer naar de rusttoestand van de penis.

Elke mislukte erectiepoging zal het zelfvertrouwen aantasten en een vicieuze cirkel onderhouden gevoed door o.a. onwetendheid. Want het is normaal dat een man met de jaren meer tijd nodig heeft tussen 2 orgasmen, minder testosteron in het bloed heeft, dat met de tijd een erectie meer dan een verliefde blik nodig heeft om de kop op te steken. Medicatie innemen kan nuttig zijn en het zelfvertrouwen herstellen bij hen die meermaals mislukten. Zij moeten er zich wel van bewust zijn dat een erectie niet zomaar op bestelling mogelijk is. En dat zij voldoende aandacht moeten schenken aan hetgeen zij werkelijk kunnen medebepalen : namelijk de kwaliteit van de relatie met hun partner Dr. Pierre Costa, chef deu service d'urologie-andrologie (CHU Nîmes) dans "Ca m'interesse", avril 2013 pg 36-38
.

Bij 90% van de gevallen van "echte" erectiele disfunctie zou de oorzaak niets met psychologie te maken hebben maar wel met vaatpathologie : op dat moment is de disfunctie een symptoom van andere algemene of potentieel cardiovasculaire aandoeningen. De penis kan hier beschouwd worden als de antenne van het hart, en de erectiele disfunctie als het eerste teken dat er iets mis gaat op het gebied van de vaatfunctie. Toch mag niet worden vergeten dat hoe stabieler en zekerder het seksueel terrein, hoe minder kans op hartproblemen...

Erectiestoornissen zijn het eerste teken van endotheeldisfunctie en dus een klinische marker van hart- en vaataandoeningen. Het hsCRP-gehalte is ook een biomarker van het cardiovasculaire risico bij type 2-diabetes en het polycysteusovariumsyndroom en correleert met erectiestoornissen bij zwaarlijvige patiënten zonder type 2-diabetes. Het hsCRP-gehalte correleert voorts ook met een matig tot hoog cardiovasculair risico bij patiënten zonder diabetes met matige of ernstige erectiestoornissen. De totale testosteronconcentratie anderzijds blijkt een slechte marker van erectiestoornissen te zijn.

Obesitas en erectiestoornissen hebben enkele pathofysiologische mechanismen gemeen zoals oxidatieve stress, ontsteking en een zekere insuline- en leptineresistentie. De ernst van de erectiestoornissen correleert met de comorbiditeit zoals obesitas. Een aanpak van de comorbiditeit zou dus de werkzaamheid van een behandeling kunnen verhogen, en in dat verband zou metformine weleens interessant kunnen zijn .

We weten al lang dat metformine de gevoeligheid voor insuline verhoogt en de leptineresistentie, de oxidatieve stress, de ontsteking en het lichaamsgewicht vermindert. Een combinatie van metformine en een PDE5-remmer zoals sildenafil verbetert de erecties bij zwaarlijvige, insulineresistente patiënten met erectiestoornissen die onvoldoende reageren op sildenafil. De auteurs herinneren er eveneens aan dat bariatrische chirurgie de erectiestoornissen bij zwaarlijvige patiënten significant verbetert . Bij zwaarlijvige ratten verhoogt die chirurgie de glucosetolerantie, de druk in de corpora cavernosa en de expressie van twee NO-synthasen, namelijk eNOS en nNOS.

Productie van NO met behulp van eNOS (endotheliale NO-synthase) zorgt voor een bloeddrukverlagend effect door vasodilatatie. Haar rol is van kapitaal belang voor een goede erectie. NO geeft de aanzet voor het openen van de penisaders en voor het ontspannen van de gladde spieren van het corpus cavernosum penis (zwellichaam). Samengevat zal NO, bij een erectie, de toevloed van bloed naar de penis en het behoud van de erectietoestand mede bepalen.

Voorgaand onderzoek naar erecties richtte zich vooral op de gladde spiercellen in de zwellichamen van de penis. Die gaan ontspannen of openstaan als een man een erectie heeft. Dat wordt aangedreven door stikstofoxide, een molecule waarop bijvoorbeeld Viagra inwerkt. Maar nu blijken fibroblasten ook een actieve rol spelen in het tot stand komen van een erectie en het onderhouden van een goede erectiele functie. Als een man ouder wordt, zijn er minder fibroblasten in het zwellichaam. Dat kan deels een verklaring zijn voor het slechter worden van de erecties met de hogere leeftijd. Maar regelmatige erecties leiden tot makkelijkere erecties : dus oefening baart kunst!

De link tussen obesitas en erectiestoornissen zou vooral worden gemedieerd door stoornissen van de regeling van het endocriene systeem door de hypothalamus en van de endotheelfunctie. Een hoge concentratie vrije vetzuren verwekt een ontstekingsreactie in het centrum in de hypothalamus dat het metabolisme en de voortplanting controleert. Daardoor verminderen de gevoeligheid voor leptine en de secretie van GnRH, wat dan weer tot gevolg heeft dat de testosteronconcentratie daalt. Die daling is een van de oorzaken van erectiestoornissen. Bij zwaarlijvige mensen daalt de testosteronspiegel ook als gevolg van een hogere concentratie van aromatase in het hypertrofische vetweefsel, waardoor er meer testosteron wordt omgezet in oestradiol, dat de secretie van GnRH door de hypothalamus remt (negatieve terugkoppeling).

Zelfs zonder significant effect op de glykemiecontrole zou metformine een primair effect hebben op de bloedvaten . Metformine heeft vooral een effect op het AMPK (AMP-activated protein Kinase), dat normaal geactiveerd wordt in een toestand van energietekort en dat verschillende effecten heeft op het endotheel zoals activering van NO-synthasen, minder oxidatieve stress en remming van de stress van het endoplasmatische reticulum.

Er zijn al veel studies uitgevoerd met een combinatie van metformine en een PDE5-remmer. Onderzoekers hebben in een prospectieve, gerandomiseerde, dubbelblinde studie aangetoond dat de combinatie metformine-sildenafil de respons op sildenafil verbetert bij patiënten met insulineresistentie. De hypothese is dat metformine de hoeveelheid NO verhoogt. PDE5-remmers kunnen immers maar werken als de NO-spiegel voldoende hoog is.

Prostaatproblemen :

Zie : "Benigne prostaathypertrofie - BPH".

Een laag testosterongehalte in het bloed gaat gepaard met een hoger risico op prostaatkanker. Hoe lager het testosteronpeil, hoe agressiever ook de kankercellen en hoe groter het risico op uitzaaiingen. Bij erectieproblemen is het daarom ook aangewezen eerst een testosterongehalte bepaling uit te voeren. De juiste afstelling van het testosteronniveau zal niet alleen de erecties verbeteren maar ook het energieniveau, het geheugen en de spierkracht, en zal het risico op prostaatkanker minderen.

Zie ook : "Kanker, van de prostaat".

Praktisch :

Vooral overgewicht, te weinig lichaamsbeweging en chronische ziekten doen de testosteronproductie dalen. Hoe slechter de levensstijl, hoe meer het testosterongehalte zal dalen.

Er bestaat een bewezen verband tussen erectiestoornissen en :

- leeftijd
- roken : roken is even slecht voor het hart als voor de penis
- overgewicht, vooral van overdreven buikvet
- verhoogde bloeddruk, teveel cholesterol
- aandoeningen van de bloedvaten (atherosclerose, diabetes type 1 en 2)
- aandoeningen van de urinewegen
- neurologische aandoeningen (MS...)
- trauma/chirurgische ingreep thv het bekken
- psychische stoornissen (angst, depressie, stress...)
- jicht : jicht is vaak geassocieerd met cardiovasculaire risicofactoren en coronaire arteriële ziekte (CAD) ; patiënten die consulteren met erectiestoornis hebben vaak ook een verhoogd percentage cardiovasculaire risicofactoren en gelijktijdige silentieuze CAD...
- bepaalde farmaca zoals antidepressiva, bètablokkers, diuretica, antiandrogenen...:

Het is aangeraden de lopende behandeling niet zomaar te stoppen maar eerst de huisarts te raadplegen voor het aanpassen van de therapie.

Duidelijk hierbij is het belang van een correcte levenshygiëne, als resultaat van een evenwichtige voeding en voldoende lichaamsbeweging : kies, in plaats van een inactieve, voor een actieve levensstijl, ook seksueel. Blijven bewegen, fysiek en mentaal, is cruciaal! Voedingssupplementen met pycnogenol (rijk aan antioxidantia en enzymstimulans bij de enzymatische omzetting (eNOS) van arginine naar NO), arginine (dat de bloeddoorstroming verbetert door de productie van NO, een vaatverwijder, te verhogen), taurine (dat een positief effect heeft op de endotheelcellen van de bloedvaatwand) ... zorgen voor het behoud van een goede erectiele functie.

Een van de voornaamste stoffen die in dit kader van de andropauze worden aangehaald is DHEA.

Acetylcholine is anderzijds zowel bij man als vrouw een belangrijke neurotransmitter voor het libido : bij te weinig acetylcholine gaat de seksuele activiteit dalen : supplementen choline en vit B5 (precursor van het Coënzyme A, cofactor bij de productie van acetylcholine) kunnen helpen.

Noot :

Uit een meta-analyse van meerdere studies met betrekking tot erectiestoornissen en het gebruik van statines bleek dat er een significant positief effect bestond met deze anticholesterolmiddelen op het optreden van erectiestoornissen bij mannen met hoge cholesterolwaarden .

Volgens een dierstudie verhoogt saffraanextract de cGMP-concentraties in het corpus cavernosum. Hierdoor gaan de spieren rond de bloedvaten in de penis ontspannen, wat de bloedtoevoer verhoogt. PDE-5-remmers (fosfodiësterase-5), zoals VIAGRA°, hebben een soortgelijk effect op cGMP, maar die kampen tegelijk met kwalijke bijwerkingen .

Volgens een Spaanse studie zou dagelijkse consumptie van 60 gram van een notenmengsel van walnoten, hazelnoten en amandelnoten het seksuele plezier bij mannen verhogen en zou meer bepaald de kwaliteit van de orgasmen en de seksuele functie verbeteren. Noten bevatten immers veel arginine, een precursor van stikstofmonoxide, dat een vaatverwijdende werking heeft op de corpora cavernosa .

Er bestaat een gel (Eroxon °) op basis van nitroglycerine (nitroglycerine wordt ook gebruik bij hartproblemen om de bloedvaten te verwijden). De gel zal eerst koud aanvoelen. Daarna geleidelijk warm, want glycerine zorgt voor meer bloedtoevoer. Bij voldoende penetratie in de zwellichamen zou nitroglycerine de productie van stikstofoxide kunnen uitlokken, wat de erectie zou bevorderen. Voorlopig is Eroxon° niet goedgekeurd door The American Food and Drug Administration, dus kun je het geen medicijn noemen. Er is geen verder onderzoek dat de werking bevestigt of onrkent.

Onderzoekers hebben hoge dosissen ginseng vergeleken met een placebo bij patiënten met een lichte tot matige erectiestoornis . Uit hun resultaten bleek dat de erectiefunctie statistisch significant verbeterde in de groep die ginseng kreeg. Hun waarneming werd bevestigd in een dubbelblinde studie met kruisende groepen, waarin de stijfheid van de penis, gemeten met het toestel Rigiscan, significant bleek te verbeteren . Die gegevens wijzen erop dat ginseng de erectiefunctie verbetert, maar van gember is daarentegen niet duidelijk aangetoond dat het een afrodisiacum is. Hetzelfde geldt voor Ginkgo biloba. Het hout van Richeria grandis (‘Bois bandé’) is een bestanddeel van Antilliaanse rum. Het gunstige effect ervan op de erectie is niet duidelijk aangetoond.

Yohimbine is een alkaloïde dat geëxtraheerd wordt uit de schors van de Yohimbe, een boom uit West-Afrika. Voor de komst van de PDE5-remmers werd het vaak gebruikt. De werkzaamheid ervan werd in tal van studies geëvalueerd, maar de resultaten zijn tegenstrijdig.

Ook van chocolade wordt al sinds de 16e eeuw beweerd dat het een afrodisiacum is. In een vrij recente studie werd een groep vrouwen die elke dag chocolade aten vergeleken met een groep vrouwen die dat niet deden . Uit de resultaten blijkt dat de FSFI (Female Sexual Function Index) in de eerste groep verbeterde. Na correctie voor de leeftijd was het verschil echter niet meer significant.

Alcohol verhoogt het verlangen, maar vermindert de prestaties