Zoëlho, op naar een bewuste levensstijl.
Laatste bijwerking : 2022.7.2
Het hormoon van de nacht.
Melatonine is een natuurlijk hormoon dat in de hersenen door de pijnappelklier (epifyse, endocrien systeem), met behulp van het enzym hydroxyindol-O-methyltransferase, wordt aangemaakt (neurohormoon) en 's nacht vrijkomt in het organisme.
Melatonine wordt aangemaakt uit het aminozuur tryptofaan in aanwezigheid van Ca, Mg, Zn en vitaminen B3, B6 en B9, centraal in de epifyse (cyclisch) en lokaal (niet cyclisch) in de mitochondria van elke cel :
Tryptofaan > 5-OH-Tryptofaan (5-HTP) > 5-OH-Tryptamine (= serotonine) > + Acetyl Coenzym A > Melatonine
In de hersenen hangt de synthese van serotonine af van de hoeveelheid tryptofaan dat door de bloed-hersenbarrière geraakt. Andere aminozuren kunnen echter met tryptofaan in competitie gaan en de doorgang hinderen.
Eenmaal in de hersenen wordt tryptofaan gehydroxyleerd tot 5-hydroxytryptofaan (5-HTP) met de hulp van het enzym tryptofaanhydroxylase, vervolgens gedecarboxyleerd tot serotonine.
Melatonine wordt aangemaakt uit serotonine. Deze synthese gedurende de nacht hangt echter af van de synthese van SAMe overdag (zie : "Methylcyclus") en er bestaat een omgekeerd evenredig fysiologisch evenwicht tussen SAMe en melatonine. Zo verhoogt tijdens de nacht het gehalte melatonine terwijl het gehalte SAMe laag blijft. En omgekeerd, gedurende de dag stijgt het SAMe-gehalte en verlaagt de melatonine-spiegel.
Indien er zich gedurende de dag een vermindering van de synthese van SAMe voordoet, dan zal onvermijdelijk de nachtelijke synthese van melatonine onvoldoende zijn.
Hoeveel wordt aangemaakt hangt immers af van verschillende factoren :
(dag)licht en alcoholgebruik zijn remmende factoren.
de leeftijd want de melatonineproductie daalt op een natuurlijke wijze bij het ouder worden : vandaar het idee dat melatonine een verjongingshormoon zou zijn.
suppletie.
Overzicht inhoud :
Inhoud :
Melatonine speelt een belangrijke rol in :
het reguleren van het bioritme (de biologische klok) : het bevordert de slaap (1mg bij inslaapproblemen ) en het ritme van bepaalde lichaamsfuncties.
melatonine wordt vaak voorgesteld als een mirakelmiddel voor slapeloosheid, jetlag (zie : "Praktisch"), depressie en veroudering, maar is dat zo ? Er is wel bevestiging voor haar weldoend effect voor reizigers die worden geconfronteerd met jetlag (minstens 0.5mg kort voor het slapengaan op de eerste reisdag en enkele dagen na de aankomst op de plaats van bestemming ).
melatonine is geen slaaphormoon maar treedt op als neuronbeschermer dankzij haar antioxidant-eigenschappen (radicaalvanger), wat de slaap bevordert. Na hun soms overmatige stimulatie overdag hebben neuronen deze bescherming nodig om een progressieve destructie (degeneratie) te voorkomen door geoxideerde vrije radicalen die op een natuurlijke wijze vrijkomen in de respiratieketen (energie-aanmaak).
melatonine is maar een schakel in de vorming door de pijnappelklier van het hormoon valentonine (VLT), het echte slaaphormoon.
Tryptofaan > Serotonine > Melatonine (MLT) > 6-methoxy-harmalan (6-MH) > valentonine (VLT)
In werkelijkheid zijn er dus 3 hormonen betrokken : MLT, 6-MH en VLT. Zij vormen samen het waak/slaap systeem, dat vanaf 22u het psychisch en vegetatief leven van het organisme gedurende 24 uren regelt.
's avonds (vanaf 22u) en 's nachts stijgt de hersenconcentratie (nucleus suprachiasmaticus) van VLT en overheerst deze van 6-MH. VLT, door Allosterische activatie (= agonist) van de
5-HT serotoninerge receptoren : verlaagt de waakzaamheid, de bloeddruk, het hartritme
D1 en D2 dopaminerge receptoren : zorgt voor spierontspanning.
's morgens (vanaf 6u) : daar de eliminatie van VLT veel sneller gaat dan die van 6-MH, zal in enkele minuten de concentratie van 6-MH overheersen.
overdag overheerst dus het 6-MH. Tegenover VLT vertoont 6-MH exact tegenovergestelde farmacologische eigenschappen. 6-MH is
een antagonist van de 5-HT serotoninerge receptoren en verhoogt hierdoor de waakzaamheid, de bloeddruk, het hartritme en
een antagonist van de D1 en D2 dopaminerge receptoren wat zorgt voor spierspanning.
Enkel de plasmaconcentratie van melatonine is meetbaar. Melatonine is daarom de marker van de synthese van de 3 hormonen betrokken bij het slaap/waak-systeem. Haar concentratie wordt best vanaf 1u 's nachts gemeten en het resultaat is een maat voor de endocriene functie van de pijnappelklier.
Een verstoorde endocriene functie van de pijnappelklier ligt aan de basis van meerdere neurologische aandoeningen. Een onvoldoende vrijstelling van de 3 hormonen MLT, 6-MH en VLT kan leiden tot slaapstoornissen, depressie, neurologische stoornissen zoals migraine, neuro-degeneratieve aandoeningen zoals Parkinson en Alzheimer... Een excessieve vrijstelling ervan leidt tot psychosen.
Noot :Supplementen melatonine kunnen duidelijk helpen migraine-aanvallen te voorkomen .
hoe belangrijker het opgevangen daglicht (via het oog), hoe meer de systemische productie van melatonine wordt onderdrukt.
hoe meer de productie van melatonine overdag wordt onderdrukt, hoe groter haar nachtelijke productie.
hoe groter de nachtelijke productie van melatonine, hoe dieper de slaap 's nachts.
---> of : hoe sterker het daglicht, hoe dieper de slaap 's nachts.
de hoeveelheid melatonine in het lichaam daalt met het verouderen. Dat heeft invloed op de slaap, wat de activiteit van de osteoclasten zou stimuleren en de botresorptie zou verhogen (zie : "Osteoporose") .
het reguleren van het bruin vetweefsel : melatonine zorgt er niet alleen voor dat er meer bruin vetweefsel kan aangemaakt worden, maar het verhoogt ook de metabole activiteit ervan. Mensen die veel bruin vetweefsel hebben, verbranden meer energie en zijn slanker dan mensen die weinig bruin vetweefsel hebben. Vandaar haar mogelijke inbreng in de behandeling van overgewicht.
melatonine is belangrijk voor het immuunsysteem (IS) :
verhoogt de NK cellen productie (Natural Killer, zie : "Immuunrespons")
stimuleert de fagocytose.
stimuleert de groei van de beenmergcellen (leukocyten, ...).
T-helper-cellen bezitten melatonine receptoren.
heeft een regenerende werking/neuro-endocrien effect op de thymus en het IS : melatonine verhoogt de vrijstelling van thymuline en T-lymfocyten.
werkt immuunstimulerend bij kankerbehandeling : het zou zelf geen antitumorale eigenschappen bezitten maar zou de patiënt veeleer beschermen tegen de toxiciteit van de gebruikte chemotherapie. Melatonine vertoont inderdaad bij hormoongevoelige kankers (bv. borstkanker ) een sterk antioestrogeen effect en zou de respons op chemotherapie versterken. Bij muizen zag men ook dat melatonine de tumorgroei en de celwoekering vertraagde en de vorming van nieuwe bloedvaten (angiogenese) afremde . 's Nachts wanneer de melatonine-vrijstelling piekt, vertraagt de celgroei.
heeft effect op de apoptose, de celproliferatie en de angiogenese (dus bij kanker) .
melatonine maakt deel uit van de groep van antioxidantia : oxidatieve stress zou een van de verklaringen kunnen zijn voor het versneld optreden van cognitieve deficiëntie (zoals ziekte van Alzheimer). Melatonine neutraliseert vrije radicalen en beschermt de werking van de mitochondria tegen oxidatieve stress :
melatonine is een sterkere antioxidant dan bètacaroteen of vitamine C ; het is zelfs 2 x sterker antioxidant dan vitamine E. Daarbij wordt melatonine overal in elke cel door mitochondria lokaal aangemaakt, voor het neutraliseren van door diezelfde mitochondria geproduceerde ROS.
melatonine stimuleert de synthese van glutathion, SOD en catalase, andere sterke antioxidanten.
een vermindering van de productie van melatonine met het ouder worden zou verband kunnen hebben met de verouderingspathologie.
melatonine verhindert in vitro de groei van prostaatcellen bij benigne prostaathypertrofie (BPH) .
een verminderde invloed van melatonine zou een gedeeltelijke verklaring kunnen geven voor de toenemende BPH naarmate mannen ouder worden.
dankzij pleiotroop effect : melatonine werkt in op door genen gereguleerde lichaamsfuncties zoals op arteriële hypertensie (overdag en 's nachts) door beïnvloeding van de endotheelfunctie, van oxidatieve stress, van het autonoom zenuwstelsel en van het renine-angiotensine systeem .
melatonine-insuline antagonisme :
melatonine bepaalt de insulineproductie : hoge melatoninewaarden 's nachts beperken de insulineproductie tijdens de slaap ; overdag, wanneer de melatoninestatus laag is, kan de insulineproductie normaal doorgaan (waarschijnlijk verlaagt een verhoogde insulineplasmaconcentratie het niveau van noradrenaline, bekend als de meest belangrijke activator van de melatonine-synthese).
bepaalde vormen van diabetes vinden hun oorzaak in dit melatonine-insuline antagonisme : een genetische afwijking zou zorgen voor meer melatonine-receptoren op het celoppervlak van insuline-producerende cellen waardoor de cel gevoeliger wordt voor melatonine wat de insuline-vrijstelling zal afremmen.
Bij patiënten met :
slaapstoornissen : medisch advies is nodig bij langdurig gebruik
met zwangerschapswens : hoge dosissen kunnen de ovulatie remmen
met stoornissen thv het CZS : mentale problemen, depressie, ...
allergie, auto-immuunziekte : melatonine stimuleert het immuunsysteem en kan de allergische respons verhogen
diabetes : melatonine kan, indien ingenomen na de maaltijd, de bloedglucoseregulatie gedurende enkele uren beïnvloeden; daarom pas 3u na een maaltijd innemen
leukemie
bij kinderen
Zwangerschap/Borstvoeding :
het gebruik tijdens de zwangerschap en de lactatieperiode is te mijden (kleine hoeveelheden komen in de moedermelk terecht)
Mogelijke interacties met :
farmaca die het ontstaan van een depressie van het CZS bevorderen : melatonine kan de werking van deze farmaca potentialiseren
betablokkers, calciumblokkers, slaappillen, kalmeermiddelen... : zij remmen de vrijstelling van melatonine (en veroorzaken aldus slaapstoornissen)
antidepressiva (fluoxetine...), NSAID (ibuprofen, indometacine...) : kunnen de nachtelijke vrijstelling van melatonine verminderen
warfarine : melatonine kan de effecten van warfarine beïnvloeden
corticosteroïden : melatonine neutraliseert hun effect
...
Te verwachten neveneffecten (zie ook de SKP) :
geen enkele toxiciteit noch ernstige nevenwerkingen werden gezien ; wel werden de volgende nevenwerkingen gemeld tijdens een behandeling met melatonine :
neurologische stoornissen : ochtendduizeligheid, katergevoel of zwaar hoofd, hoofdpijn, syncope, slaperigheid, convulsies
psychische stoornissen : angst, depressieve stoornissen
huidreacties : huiduitslag, maculopapuleuze huiderupties
gastro-intestinale stoornissen : braken, diarree, obstipatie, buikkrampen, acute pancreatitis
andere : inhibitie van de vruchtbaarheid en libido, gynecomastie, verergering van de symptomen van fibromyalgie, ...
meer crisissen bij kinderen met neurologische stoornissen
inhibitie van de ovulatie met hoge dosissen melatonine (zonder een echt contraceptief middel te zijn)
kan de symptomen van een bestaande depressie verergeren
de effecten op lange termijn zijn niet gekend
SAMe : (zie : "Methylcyclus")
400 à 800mg/d gedurende minstens 14 dagen
Melatonine : niet zomaar inslikken : sublinguaal laten smelten of eerst op tablet kauwen.
slaapstoornissen : starten met de laagste dosis : 0.3 à 1mg, 30 minuten voor het slapengaan (voedingssupplement in de VS, maar op medisch voorschrift in Frankrijk en België (CIRCADIN°)). Melatonine wordt 's avonds vrijgesteld, doch met de leeftijd gebeurt deze vrijstelling door de epifyse minder vlot. Een tekort aan melatonine veroorzaakt het veelvuldig wakker worden gedurende de nacht en slaperigheid overdag. Indien geen onderliggende fysische of psychische afwijking wordt vastgesteld dan ligt de oorzaak bij een verstoord slaappatroon waarop melatonine kan inwerken. Enkel als alle praktische tips om goed te slapen (zie hoger) echt niet helpen.
Opgelet :
Met de leeftijd slaapt men minder, het is vooral de diepe trage slaap die verandert. Doch bejaarden hebben nogal gemakkelijk de indruk slecht te slapen alhoewel de totale slaapduur normaal of zelfs verlengd is.
Noot :
Melatonine heeft geen invloed op het geheugen noch op de cognitieve functies (in tegenstelling tot de benzodiazepines (slaap- en kalmeermiddelen, anxiolytica)).
Doch : melatonine kan een deel van de oplossing zijn bij :
jetlag : melatonine (tot 5mg/dag, van 3 dagen voor het vertrek tot 3 dagen na aankomst, bij voorkeur 's avonds een 1/2 uur voor het slapen gaan zodat het dag-nacht ritme niet verstoord wordt) helpt om de symptomen van een vluchtkater of jetlag et verminderen. Zij kan ook nuttig zijn bij het ondersteunen van een kunstmatig slaap-waakritme bij bv. ploegenarbeid.
De verschuiving van het dag/nacht ritme wijst op een verstoring van de hormonale balans : melatonine 1 à 2mg, 's avonds, juist voor het slapen gaan, kan helpen.
---> Niet voor baby's (< 5 jaar) : zij moeten eerst nog hun eigen dag/nacht ritme vormen. Vanaf de leeftijd van 3 maanden installeert zich stilaan een goed ritme, zodat het kind begint volledige nachten te slapen.
melatonine zit ook in maïs, rijst, Japanse radijs, tomaten, bananen, ... doch in heel kleine hoeveelheden.
calcium, magnesium en de vit B3, B6 en B9 verhogen de melatonine-spiegels (zie ook : "Methylcyclus").
tabak, alcohol, cafeïne, coca, zwarte chocolade, ... remmen haar natuurlijke secretie.
farmaca als aspirine, ibuprofen, slaapmiddelen, sommige antidepressiva, ... remmen ook haar natuurlijke secretie.
Licht :
daglicht is veel sterker dan kunstlicht : kantoorlicht heeft een intensiteit van 500 lux, terwijl buitenlicht op een bewolkte dag gemakkelijk 20.000 lux bedraagt.
buitenlicht verandert ook nog eens de hele dag van kleur, terwijl kantoor licht constant warm wit is.
wit licht doet de aanmaak van melatonine stoppen ('s morgens, helder, fitter).
geel-blauw licht onderdrukt de aanmaak van melatonine (overdag).
rood licht stimuleert de aanmaak van melatonine ('s avonds, gezelliger).
om binnen buitenlicht zo natuurgetrouw mogelijk na te bootsen, zijn niet alleen de intensiteit van belang, maar ook de kleuren :
de intensiteit van kunstlicht is een beperkende factor : optrekken tot 800 lux moet kunnen zonder overmatig energieverbruik
de kleuren moeten kunnen inspelen op de activiteiten gedurende de dag :
overdag, koel wit licht om zich fit te voelen (en te blijven) : stimulerende en productieve omgeving.
's avonds, slap geel licht naar roodachtig : ontspannende en gezellige omgeving.
De huidige norm voor verlichtingssterkte op het werk is alleen gebaseerd op visuele criteria : kan men voldoende zien ? Nochtans is haar intensiteit te zwak en haar kleuren onaangepast om zich blijvend goed te voelen (= om zijn hormoonproductie te beheren)!
iemand die dus de ganse dag binnen werkt krijgt duidelijk niet genoeg licht binnen. Door 's middags een kwartiertje buiten te wandelen, zelfs met slecht weer, krijgt je voldoende daglicht binnen voor een goede nachtrust.
naar het werk lopen of fietsen is nog beter : een flinke hoeveelheid licht aan het begin van de dag zet meteen de biologische klok gelijk (daarom wordt lichttherapie ook bij voorkeur om 9 uur 's morgens gegeven).
Reizen (jetlag) : leer goed met "licht" omgaan!
Bij reizen van oost naar west :
's morgens :
licht : de cyclus verlaten door 's morgens licht te mijden, door bv. het dragen van een zonnebril, door schaduwrijke en halfdonkere plaatsen op te zoeken, door het dragen van een slaapmasker, ...
voeding : kies 's morgens op het lokale ontbijtuur eerder voor proteïnen dan voor gluciden.
's avonds :
licht : zoveel mogelijk bloot stellen aan licht om zo het slaapmoment uit te stellen.
voeding : kies 's avonds bij het plaatselijk avondmaal eerder voor suikers dan voor proteïnen.
Bij reizen van west naar oost :
's morgens :
licht : de cyclus vervroegen door de waakzaamheid 's morgens aan te scherpen : met een goede douche, door zich aan licht bloot te stellen (ochtendwandeling, sport, ...) voor het ontbijt, door zich gedurende de dag zoveel mogelijk aan licht bloot te stellen, door de siësta te mijden (risico op verstoring van de waak/slaapcyclus).
voeding : kies eerder voor proteïnen op het lokale ontbijtuur.
's avonds :
licht : vermijd bronnen van sterk licht, vermijd 's avonds nog te werken of aan sport te doen : zij veroorzaken een opwinding. Enige uitzonderingen : zwemmen en vrijen.
voeding : insuline, verhoogd door de consumptie van suikers, en in een mindere mate, eiwitten bevorderen de passage van tryptofaan door de hersenbarrière. Je neemt dus best suikers samen met tryptofaanrijke eiwitbronnen.
kies voor een avondmaal op het lokale uur met vooral trage suikers.
trage koolhydraten (pasta, rijst, aardappel in de schil, ...) met groenten (200g, maar geen peulgroenten) zijn niet te zwaar om verteren en zorgen voor de energie nodig voor de synthese van serotonine (relaxerend) en van melatonine (slaaphormoon)... : beiden worden aangemaakt uit tryptofaan. Zij bevorderen zo het inslapen en verbeteren de geheugencapaciteit. Beperk de aanvoer van moeilijk te verteren proteïnen (dierlijke en plantaardige), verkies eerder vis of gevogelte.
De opeenvolgende effecten van uurverschillen zijn meer uitgesproken met de leeftijd, volgens het moment in de menstruatiecyclus en volgens de reisrichting van west naar oost (van de VS naar Europa).
Noot :
De firma Lucimed (Villers-le-Bouillet) in Wallonië maakt de "luminette", een soort bril met ingebouwde lichtbron (2 x 4 dioden) en een hologram die de hoeveelheid licht die door de retina gaat sterk verhoogt. Deze bril wordt overdag op het voorhoofd gedragen en laat het gelijktijdig gebruik van een normale bril toe.
ZOELHO (c) 2006 - 2024, Paul Van Herzele PharmD Laatste versie : 13-sep-24
De lezer dient steeds in acht te houden dat de beschreven curatieve eigenschappen in geen enkel geval het medisch advies vervangen, welke steeds onmisbaar is bij het stellen van een diagnose en bij bepaling van de ernst van de aandoening. Wel wordt de gebruiker gestimuleerd beslissingen met betrekking tot zijn gezondheid te nemen, op basis van eigen research, steeds in samenspraak met een professionele gezondheidswerker.
In alle gevallen valt het gebruik van dit programma enkel onder de controle, het beheer, de risico's en de verantwoordelijkheden van de gebruiker.