Verouderen
"If you are your only project, then death is the end. But if you also care about others, the project continues." (Stephen Cave).
"Mensen stoppen niet met dromen na te jagen omdat ze oud worden. Ze worden oud omdat ze stoppen met hun dromen na te jagen" (Gabriel Garcia Marquez).
"Verjaardagen zijn net als chocolaatjes. Je geniet er veel meer van als je niet telt hoeveel je er hebt gehad" ().
"Tijd is een raar ding, maar je kunt er wel op vertrouwen" ().
Laatste bijwerking : 2022.7.17
Verouderen zou een genetisch geprogrammeerd fenomeen zijn : een biologische klok zou bestaan in elk levend weefsel met een genetisch programma dat de groei, de ontwikkeling en de apoptose van de cellen bepaalt (zie ook : "Celcyclus"). Sterven is essentieel om het mechanisme van natuurlijke selectie te laten werken. Betere mutaties, die toevallig ontstaan, kunnen enkel doorbreken als andere verdwijnen.
EN / OF
Verouderen bij levende wezens zou eerder veroorzaakt worden door de accumulatie van beschadigingen (o.a. oxidatieve stress/vrije radicalen), omdat de reparatie-mechanismen (o.a. antioxidantia) niet meer voldoen. Geplaagd door DNA-schade en allerlei soorten stress, verslechteren onze cellen en stoppen uiteindelijk met vermenigvuldigen. Maar ze gaan niet dood (senescentie), zij blijven eiwitten afgeven die inflammatie veroorzaken. Verouderen zou dan eerder het gevolg zijn van een functioneel, in plaats van een fysisch falen. Dus door onvoldoende verdedigingsmateriaal en teveel afval door X-linking en polymerisatie (zie ook "Celveroudering").
Aanpassing en strijd maken deel uit van het leven. Het leven zelf is een constante strijd tegen de basiswetten van de fysica, tegen die neiging van energie zich steeds te transformeren, tegen de bekende wetten van de "entropie" (de neiging bij verandering van energietoestand af te glijden naar een staat van moleculaire wanorde waardoor de energie niet meer bruikbaar is voor arbeid of de natuurlijke tendens van orde naar wanorde te vervallen = tweede wet van de thermodynamica). Als we maar lang genoeg leven, dan zouden we allemaal ziek worden.
EN / OF
Verouderen zou verband houden met een vermindering in de productie van bepaalde hormonen in het organisme. Dit geldt voor DHEA, een natuurlijk hormoon waarvan de productie daalt met de leeftijd en waaraan antiverouderingseigenschappen werden toegewezen.
Ongeacht de oorzaken, wat iedereen wilt, is, in goede gezondheid, zolang mogelijk genieten van de voordelen van het jong zijn. Een gezonde en evenwichtige voeding zorgen voor gewichtsbeheersing en goede gezondheid, en helpen haar ook langer te behouden... Vooral voedingspreventie in de eerste levenshelft blijkt essentieel bij te dragen tot een betere gezondheid en levenskwaliteit op de oude dag. Meer dan ooit telt hier "Voorkomen is beter dan genezen"...
Meer dan ooit, want tegenwoordig is de gezondheid van hedendaagse volwassenen slechter dan die van hun ouders op dezelfde leeftijd 
.
Overzicht inhoud :
Verouderen, een mogelijke uitleg
Ouder worden en het vrijetijdsbeheer
Inhoud :
Verouderen, een ziekte?
Als verouderen een ziekte is, dan kan ze worden genezen. 40 jaar blijven, 20 jaar lang... Healthy aging!
Maar indien wij inderdaad een of meerdere genen zouden bezitten die toelaten langer jong te blijven, waarom zijn deze dan niet constant geactiveerd?
In de logica van de evolutie-strategie echter, voor het behoud van het soort, is de reproductie biologisch gezien belangrijker dan een lang leven. Eenmaal dat in de voortplanting werd voorzien houden de genen zich niet meer zo erg bezig met het behoud van het organisme.
Ouder worden maakt dan deel uit van het leven, een onvermijdelijke etape : elke dag brengt ons dichter en dichter bij deze levensperiode, die we de "gouden leeftijd" noemen. Wij weten dat we niet meer op dezelfde wijze leven als de generaties voor ons. Elk jaar krijgen we (statistisch toch) levenstijd cadeau door de verlenging van de levensverwachting. Tegenover vorige generaties zijn we dus relatief gezien "jonger". Maar toch is dit alles afhankelijk van het uitgangspunt, van zijn eigenbeeld. Schoonheid is immers relatief. Elke rups wordt vlinder. Elementaire logica. Omgekeerd was elke vlinder ooit een rups.
Heel de "anti-age"-rage laat verkeerdelijk geloven dat verouderen een ziekte is waar je tegen moet vechten en dat het mogelijk is deze te behandelen. Het is nochtans eerder een probleem van hoe je jezelf voorstelt. Moet het eigenbeeld enkel gestoeld zijn op het uiterlijk? Kan je je niet goed voelen, zonder zich jong en fantastisch te vinden? Wordt er jong uitzien, een teken van welstand?
Doch wij staan niet machteloos : een lang leven hangt ook van de persoon zelf af. Geen dagen aan je leven toevoegen, maar leven aan je dagen voegen, dat is wat telt.
Het sleutelwoord is preventie, door
-
-
het voorkomen van cardiovasculaire ziekten en kanker door de controle van de risicofactoren, o.a. door een aangepaste voeding : vooral een westerse voeding rijk aan gefrituurde, gesuikerde en geraffineerde eetwaren, rood vlees en melkproducten doet de kans op een goede oude dag sterk slinken
-
het voorkomen van fysiek en cognitief verval door regelmatige fysische en intellectuele activiteiten
-
het voorkomen van zintuigelijke, auditieve en visuele achteruitgang door een aangepaste medische begeleiding
-
het voorkomen van het verlies aan affectieve, relatie-, sociale en beroepsbanden door zijn pensioen vooraf voor te bereiden
-
Wat vooral telt is het instandhouden van verlangen, motivatie, actie. In plaats van af te glijden naar het bekende beeld "verouderen", een progressieve laat-maar-gaan houding, wat leidt tot gradueel functieverlies met maatschappelijke aanpassingsproblemen, eenzaamheid... als gevolg.
In deze context moeten de volgende gegevens geplaatst worden :
In de EU met 27 lidstaten ligt de levensverwachting zonder lichamelijke beperkingen (LVZLB) gemiddeld op 62 jaar voor vrouwen en op 61.3 jaar bij mannen, wat neerkomt op een afwijking van 0.7 jaar tussen de 2 seksen, terwijl het verschil in werkelijke levensverwachting (LV) tussen beide seksen 6 jaar bedraagt (82.7 tegen 76.7). Malta en Zweden steken boven alle andere landen uit met een LVZLB van meer dan 70 jaar voor beide seksen, tewijl het derde beste land, Griekenland, een LVZLB bezit van 67.6 jaar bij vrouwen en 66.4 jaar bij mannen.
Bij de vrouwen stond Frankrijk in 2010 op de twaalfde plaats (met een verlies van 2 plaatsen tov 2009) met een LVZLB van 63.5, alhoewel Frankrijk met Spanje landen zijn met de langste levensverwachting. Bij de mannen staat Frankrijk op de 14de plaats met een LVZLB van 61.9 jaar (achteruitgang van 3 plaatsen tov 2009). Op gebied van LV bezetten Franse mannen de 8ste positie in Europa met 78.2 jaar.
Duitsland scoort beduidend slechter dan Frankrijk : de Duitsers vertonen een LVZLB 3.5 jaar lager dan het Europees gemiddelde voor beide seksen, en bezetten hiermee de 20ste (vrouwen) en 22ste plaats (mannen).
De LV blijft stijgen in alle Europese landen, voor mannen en vrouwen, terwijl de LVZLB bij vrouwen zakt en bij mannen lichtjes stijgt. Daar het aantal vrouwen overheerst in de Europese bevolking ziet men een verhoging van de levensverwachting met capaciteitsverlies wat een meeruitgave van gezondheidszorgen en verlies aan levenskwaliteit tot gevolg heeft. Deze slechte resultaten van Frankrijk en Duitsland vinden we ook terug in hun hoge gezondheidsuitgaven (zij behoren tot de 5 duurste landen in de wereld wat gezondheidszorg betreft).
Men verwacht in de 27 EU-landen in de komende jaren een verder verlies aan LVZLB, door de economische en financiële crisis. Het geval Duitsland bewijst dat een stevige economie niet volstaat om een lange LVZLB te verzekeren.
In de VS zorgen obesitas, diabetes, milieuvervuiling, slechte eetgewoonten (fastfood), overwegend zittend leven... reeds voor een verlaging van de levensverwachting : 75.6 jaar voor mannen en 80.7 jaar voor vrouwen ! Ook in Europa zou de levensverwachting de komende jaren plafonneren .
Verouderen, een mogelijke uitleg
Het verouderingsproces is een sterk heterogeen fenomeen dat zowel door genetische variaties als door omgevingsfactoren wordt beïnvloed. Verouderen leidt tot orgaanfunctionaliteitsverlies, tot meer chronische ziekten en tot grotere stressgevoeligheid, zoals bij kanker. De verouderingssnelheid is niet bij iedereen dezelfde : de chronologische leeftijd geeft geen correcte weergave van de biologische leeftijd. Daarnaast hangt de levensverwachting van oudere personen af van hun algemene gezondheidstoestand.
Geen enkele actuele theorie neemt alle leeftijdsgebonden fenomenen in overweging. De meest gangbare theorieën wijzen op het erkende belang van oxidatieve stress, en op de cruciale rol van biologische beschermingssystemen tegen vrije radicalen.
-
-
Oxidatieve stress, dit onevenwicht in de balans tussen de productie van toxische zuurstofradicalen (in de mitochondria) en de antioxidant-verdedigingssystemen (welke toelaten deze productie te regelen), is betrokken bij de ontwikkeling van verschillende pathologieën die met verouderen worden geassocieerd (cardiovasculaire en neurodegeneratieve aandoeningen, kanker, diabetes...) (zie ook : "Stress profiel"). Vrije radicalen veroorzaken immers oxidatieve schade aan DNA, membranen en proteïnen.
-
Drie belangrijke factoren spelen een rol in het ontstaan van een mitochondriale disfunctie :
-
-
-
Vrije radicalen : gedurende het ganse leven worden vrije radicalen gevormd tijdens de eigen energieproductie van het organisme (gedurende de "respiratieketen" in de mitochondria), maar ook door blootstelling aan UV straling, door pollutie en stress (positieve of negatieve emotie). De evolutie gaf aan het organisme de enorme faculteit deficiënte moleculen te herstellen, toch tot het moment dat je volwassen wordt, dus tot het reproductiestadium. Maar eenmaal de reproductieleeftijd voorbij, overstijgt de accumulatie van deficiënte moleculen de reparatiecapaciteit van het organisme. Juist deze jarenlange opstapeling van deficiënte moleculen leidt tot het optreden van de welgekende klinische kenmerken van verouderen.
-
-
-
-
-
Lipidperoxidatie in het organisme ontstaat door auto-oxidatie van MOVZ door zuurstof, in het bijzonder in de cel- en organelmembranen. Dit is het gevolg van een onvoldoende antioxidant-capaciteit van het organisme en veroorzaakt de vorming van vetzuurradicalen, die door hun peroxiderend vermogen MDA (malondialdehyde) uit onverzadigde vetzuren genereren. Dit MDA is een maat voor de lipidperoxidatie en dus van de verstoring van de biologische membranen. Ook is MDA toxisch, kan het cross-linking veroorzaken, en polymeriseren met andere moleculen in het organisme, dus ook met afbraakproducten. MDA vormt ook onoplosbare pigmenten zoals lipofuscine (ouderdomsvlekken en cataract) en amyloïd (zenuwcellen bij Alzheimer). Zenuwcellen verliezen immers vroeg hun vermogen om te delen waardoor zij gevoeliger zijn aan cross-linking.
-
-
-
-
-
Glycatie : in de mitochondria wordt er tijdens een chemische reactie, tussen glucose en eiwitten/vetten, AGE's (Advanced Glycation End Products) gevormd door glycatie. Deze AGE kunnen verder onderling crosslinken tot carcinogene eindproducten maar ook met alle biologische macromoleculen wat aan de basis ligt van vele degeneratieve pathologische processen. Dit proces neemt plaats in alle cellen van ons organisme. Deze AGE zijn voor het organisme onbruikbaar en stapelen zich in de cel op totdat haar normale werking wordt verstoord : inwendig verouderen. Lage bloedsuikerspiegels vertragen het verouderingsproces.
-
-
-
-
De mitochondria zouden zowel de bron als het doel van de vrije radicalen zijn : bij het verouderen worden het ADN en de celproteïnen beschadigd, waardoor het metabolisme vertraagt, de celdeling daalt en de weefsels minder snel worden vernieuwd.
-
Tot voor kort werd gedacht dat telomeren, niet coderende repeterende stukjes DNA (TTAGGG) die op de uiteinden van onze chromosomen zitten, een belangrijke biologische merker voor de leeftijdsverwachting waren, dat ze onze cellen zouden beschermen tegen schade. Het idee was dat ze bij elke celdeling een beetje korter worden waardoor ze een indicatie van de biologische leeftijd zouden geven. Ook werd vastgesteld dat stress de telomeren rapper zou verkorten en zo het verouderingsproces versnellen.
Deze stelling werd ontkracht in een verslag in New Scientist : de lengte van de telomeren zou geen betrouwbare indicatie van leeftijd of aftakeling geven, vooral omdat er een grote variatie in hun startlengte zit (bij sommige baby's zijn de telomeren 3x langer dan bij andere) .
Daar regelmatige fysische oefening het stressniveau verlaagt, zal de zetelfreak eerder gevoelig zijn aan ziekten en sneller oud worden. Want die cellen gaan niet dood, maar delen ook niet meer (uitgeput, senescent). Wanneer we te veel van zulke cellen in ons lichaam hebben, krijgen we ouderdomsziektes. De uitgeputte cellen (senescente cellen) begrijpen niet meer elke boodschap die ze ontvangen en ze geven verkeerde signalen door. Ook scheiden ze onder meer ontstekingsbevorderende stoffen af waarmee ze schade toebrengen aan het omliggende weefsel. Deze zombiecellen gedragen zich als ‘rotte appels in een mand’. Manieren worden gezocht om deze zombiecellen tot geprogrammeerde zelfmoord (apoptose) aan te zetten...
Ook omega3 vetzuren EPA en DHA zouden het verkorten van telomeren vertragen (door de productie te stimuleren van het enzym telomerase dat het langer worden van telomeren bevordert) . Ook de verhouding omega3/omega6 is hier belangrijk (idealiter 1:5) : een teveel omega6- vetzuren verkort de lengte van de telomeren, voldoende omega3-vetzuren zorgt voor behoud en zelfs verlenging van telomeren .
Maar opgelet : een tekort aan antioxidantia/overmaat aan oxidantia (ijzer!) zou deze vetzuren onstabiel kunnen maken, waardoor ze gemakkelijk oxideerbaar worden met vorming van vrije radicalen die het verouderingsproces bevorderen en het risico op ziekten verhogen. Anderzijds zullen schone telomeren het verouderingsproces niet verhinderen ... : een telomeer is niet meer dan een indicatie, meer een weerspiegeling dan een oorzaak, eerder een teken van zwakheid dan een belofte van eindigheid.
Anderzijds zouden hoge niveau's homocysteïne de snelheid, waarmee telomeren verkorten, verdriedubbelen (supplementen vit B9 en vit B12 kunnen helpen het schadelijke homocysteïne te gebruiken in de methylcyclus).
-
-
Gedurende gans het leven accumuleren wij meer en meer afgetakelde cellen. Het zijn oudere cellen die stoppen met delen van zodra zij teveel schade hebben opgelopen, tengevolge van :
-
-
te ernstige slijtage van de telomeren aan de chromosoomuiteinden;
-
onherstelbare schade aan het DNA, veroorzaakt door lichaamsvreemde stoffen
of een verstoring van de DNA-methylatie door epigenetische factoren ; -
een te belangrijke accumulatie van ROS ("reactive oxygen species" die extreem reactief en gevaarlijk zijn, een soort afval van de celwerking).
-
-
Wanneer al deze factoren samen voorkomen, geraakt de cel afgetakeld (zie ook : "Oxidatieve stress" en "Stress profiel"). A priori is dit een goede manier om te verhinderen dat de cel kankerverwekkend wordt. Toch komt men stilaan tot het besef dat een overmaat van afgetakelde cellen ergens in het organisme juist kanker kan uitlokken. Men denkt dat afgetakelde cellen abnormale signalen verspreiden, waardoor het terrein geschikt wordt voor de ontwikkeling van bijna-kankercellen.
Het verwijderen van verouderde of senescente cellen (zombie-cellen) met senolytica (dasatinib, quercetine ...) zou kunnen helpen ziekten te verlichten of zelfs te voorkomen.
-
-
Door het stimuleren van de mTOR-pathway, onderdrukken aminozuren het mechanisme van autofagie, zodat afval en celresten zich in de cellen ophopen. mTOR-stimulatie is een van de eerste problemen die optreden met een overmaat proteïnen of aminozuren. Insuline en groeifactoren zoals IGF-I stimuleren ook mTOR, zodat je die best allebei laag houdt. Aminozuren en glucose stimuleren mTOR rechtstreeks, daarom hebben overmatig suikers en eiwitten zo een schadelijk effect op de gezondheid. Omdat mTOR-stimulatie eerder groei dan herstel stimuleert. Eerder reproductie dan langer leven.
-
Eenmaal de reproductiefase bij levenden voorbij, wordt daarenboven de herstelcapaciteit van het organisme (meestal oxidatieve celschade) onvoldoende en gaan de systemen slechter werken.
-
-
-
Verouderen gaat veelal gepaard met een productieverlies van hormonen (seksuele...) en groeifactoren (IGF-I...), en met minder bewegen. Anderzijds zien we ook een verminderd aanbod in de voeding van eiwitten, en een verandering in hun metabolisme. Nochtans zijn proteïnen de bouwstenen van de spieren (die bestaan uit 75% water en 20% eiwitten (de 5 resterende procenten gaan vooral naar energiebronnen)). Eiwitten zijn dus essentieel in het spierbehoud. Daarnaast stimuleren spieren ook de synthese van bepaalde hormonen, zoals het groeihormoon (hGH : zie "Hormonaal stelsel"), dat het organisme nog meer aanzet spiermassa aan te maken. Voldoende hGH-aanmaak verhindert dat spieren met de jaren gaan atrofiëren (1% per jaar vanaf 40 jaar).
-
-
-
Door de dalende eiwitvernieuwing ontstaat een progressieve en (waarschijnlijk) onomkeerbare desorganisatie... Vooral de externe structuur van de cellen heeft te lijden onder deze progressieve weefsel- en celbeschadiging. De goede kwaliteit van de extracellulaire matrix is immers onmisbaar voor het verzekeren van een goede cellulaire ondersteuning, voor een voldoende aanvoer van nutriënten, voor een efficiënte eliminatie van afvalstoffen en zelfs voor de tussentijdse opslag van factoren welke de dynamiek van de cel moduleren (zie ook : "Celveroudering").
-
-
-
Met de leeftijd gaat ook het immuunsysteem achteruit. Vooral de witte bloedcellen dalen in aantal. Zij zijn nochtans nodig voor de verdediging tegen infecties en levensbedreigende aandoeningen zoals kanker. Probiotica zoals Bifidobacterium lactis zouden dit tegengaan
. Ons microbioot is daarnaast gevoelig aan epigenetische veranderingen (door onze omgeving : geboorte, voeding, milieu...) in de expressie van onze genen. Het lijkt erop dat genexpressie in grote mate bepaalt hoe oud we worden, en onze levensstijl hoe we oud worden. Een correcte kolonisatie van onze darmen van bij de geboorte is hier primordiaal en voorkomt ziekten (psoriasis, Crohn, acne, obesitas, diabetes...). Later kunnen probiotica alleen helpen de genetische expressie positief bij te sturen.
-
Leeftijd is een belangrijke bepalende factor voor de samenstelling van de immuuncelpopulatie. Een verouderend immuunsysteem wordt gekenmerkt door een afname van het aantal natieve B- en T-cellen, een toename van het aantal CD8+-cellen ten opzichte van CD4+-cellen en een toename van systemische ontstekingen (zie : "Immuunrespons").
-
-
Met het verouderen neemt ook de diversiteit van de darmflora (microbioot) bijna automatisch af, maar dat gebeurt niet bij iedereen op dezelfde manier. Daardoor verschilt de darmflora van oude mensen onderling meer dan die van mensen van middelbare leeftijd, ondanks het feit dat er minder soorten betrokken zijn. Oude mensen in rusthuizen hebben gemiddeld een totaal andere darmflora dan mensen van dezelfde leeftijd die gewoon thuis blijven.
-
-
-
Een van de voornaamste verouderingsfactoren is stress. Stress maakt uiteindelijk ontevreden en humeurig, maar heeft ook impact op het immuunsysteem en kan dus ziekten uitlokken. Zich ontspannen is nodig : het is de constante verandering van spanning naar ontspanning en omgekeerd die zorgt voor evenwicht. Wanneer stress gaat overheersen, geraakt dit evenwicht verstoord. Onder invloed van stress wordt NF-kB geactiveerd. NF-kB zou vervolgens de productie en secretie van ontstekingsmediatoren zoals cytokines stimuleren. De concentratie van NF-kB in de hypofyse zou toenemen met de ouderdom en deze toename zou medeverantwoordelijk zijn voor het verouderen (gezien bij muizen
).
-
DHEA, melatonine, groeihormoon (hGH, begin van de "somatopauze"), cortisol, insuline, serotonine, schildklierhormonen, maar ook oestrogenen, progesteron en testosteron zijn allemaal hormonen waarvan de productie de neiging vertoont te dalen vanaf de leeftijd van 25 jaar en echt bergaf na 50. Toch is goed verouderen ook een kwestie van hormonen : zorgen voor een correcte hormonenbalans is een must (zie verder : "Praktisch"). Zo stimuleert het groeihormoon (hGH) de testes om meer testosteron aan te maken : studies tonen aan dat een laag testosterongehalte één van de oorzaken is van ouderdomsverschijnselen zoals het verlies van spier- en botmassa, het verlies van energie en libido en van een toename van het vetweefsel. Ook de mortaliteit is hoger in de groep met laagste testosteronconcentraties, gevolgd door de groep met de hoogste testosterongehaltes. Het zijn dus diegenen met een gemiddeld testosteronniveau (tussen 9.8 en 15.8mmol/l) die eerder langer neigen te leven....
Het probleem van hormonen echter is dat elk individu een ander "normaal" gehalte heeft, in evenwicht met de andere aanwezige hormonen. Dit evenwicht juist inschatten is moeilijk, vooral omdat de toediening van "teveel" hormonen bij een persoon de groei van eventuele tumoren kan versnellen. Wat DHEA betreft bestaan er contra-indicaties, en het eventueel optreden van vasculaire complicaties noopt tot een sterk voorzichtige houding en laat het gebruik enkel toe onder medisch toezicht. Wat doet besluiten dat alleen een echt tekort het voorschrijven van hormonen rechtvaardigt.
Nochtans is het mogelijk het gehalte van sommige hormonen via de voeding te verhogen.
Lang leven, oud jong blijven
Gezond ouder worden betekent voor een belangrijk deel : gezond leven vóór je oud wordt. Dus niet nog langer leven (tijd), maar langer gezond leven (kwaliteit).
Een gedetailleerde studie van de voedingswijze en de medische parameters van volkeren op de eilanden Okinawa (Japan) en Kreta (Griekenland) of uit het Italiaanse dorp Campodimele, tussen Rome en Napels, allen bekend voor hun groot aantal honderdjarigen, leidt tot de volgende conclusies :
Beter en MINDER eten :
Een drastische manier om oxidatieve schade te remmen is minder calorieën te verbranden, dus minder te eten : dan komen er ook minder vrije radicalen vrij. Willen we langer leven én gezond blijven, dan moeten we minder eten en tegelijk góed eten. Je moet niet alleen beter eten maar ook minder, niet alleen om voedingsgebonden ziekten te mijden maar ook omdat minder eten de veroudering vertraagt en de levensduur verlengt. "30% minder eten betekent 30% langer leven!" (zie : "Calorie-restrictie"). Studies op volwassen muizen en chimpansees bevestigen dit uitgangspunt (bij jonge dieren echter is calorierestrictie tegenaangewezen).
Overvoeding zou de mitochondria bedreigen (hyperfunctietheorie) : hun productiecyclus van ATP, de cellulaire energie, boet hierbij in aan doeltreffendheid en maakt vrije radicalen aan. Wanneer je daarentegen minder eet, treedt het enzym "SIRT1" in actie : zij activeert nieuwe genen in de kern, die nieuwe mitochondria genereren en hun werking optimaliseren. Zo wordt niet alleen meer ATP geproduceerd, maar vooral minder vrije radicalen. Minder eten zou op deze wijze de schade beperken op het ADN en op de celeiwitten door vrije radicalen, de toxische bijproducten van de omzetting van voedingsstoffen in energie.
Noot :
Sirtuines (SIRT1 en SIRT3) en NAD+ vormen een soort droompaar voor het reguleren van de energiestofwisseling. Sirtuines hebben NAD+ nodig om actief te kunnen zijn en de cellen te beschermen. Het niveau aan NAD+ daalt echter naarmate men ouder wordt.
Nochtans kan calorie-restrictie, als verdedigingsmiddel tegen het verouderen, niet echt aanbevolen worden zonder voorzorgen. Een sterke voedselontbering kan leiden tot ondervoeding, die alle voordelen van zo'n dieetmaatregel zou teniet doen.
Kernwoorden :
-
-
-
gevarieerd eten met voldoende vitamines, mineralen, antioxidanten en polyfenolen : wat overeenkomt met het mediterraan voedselpatroon, met de kleuren rood, purper, geel, groen en blauw erin.
-
-
-
-
-
gewichtscontrole (overgewicht kan leiden tot diabetes, kanker, hart- en vaatziekten door te hoge cholesterol- en triglyceridespiegels door een voeding te rijk aan suikers...). Vetten liggen immers niet aan de basis van het ontstaan van obesitas en van het ontwikkelen van hartziekten... Door een vetarmdieet krijg je de middelen niet binnen voor een correcte celvernieuwing (gezonde vetten zorgen voor goede cholesterol, de basis van de celwand, van tal van hormonen...).
-
-
-
-
-
eet vers (bereide en voorverpakte voedingsmiddelen bevatten meestal ongezonde "trans" vetzuren, kleur-, smaak- en bereidingsstoffen). Zie ook : "Rauw eten".
-
-
Meer bewegen :
Fysische activiteit, zonder te overdrijven maar op regelmatige basis (dus geen cardiotraining), beschermt zowel het brein als het lichaam en activeert de productie van het groeihormoon (hGH door de hypofyse). Fysiek sterke personen behouden een betere intellectuele alertheid en lijden minder aan ziekten zoals hypertensie, cardiovasculaire aandoeningen, diabetes, gewrichtslijtage, osteoporose, overgewicht, depressie... Bewegen zwengelt ook de autofagie aan, een proces waarbij cellen versleten stukjes eiwit en andere deeltjes recycleren, en remt zo de veroudering van het organisme af.
Dankzij een regelmatige fysische activiteit produceren de hersenen meer "goed gevoel"hormonen (serotonine...) en verbrandt het organisme meer calorieën, wordt sterker en bruist van energie.
Vooral de ademhaling moet in het oog gehouden worden : de ademhalingscapaciteit daalt sterk met de leeftijd. Diep en correct uitademen is cruciaal.
Zie ook : "Bewegen, bewegen, bewegen".
OPGELET :
-
-
Cardiotraining (training gebaseerd op de controle van het hartritme tijdens de inspanning) helpt niet de veroudering afremmen, integendeel. Doorgedreven cardiotraining leidt tot spierafbraak en vrije radicalenvorming, en versnelt dus het verouderingsproces.
-
Ook yoga is geen effectieve bewegingsvorm : alhoewel yoga-oefeningen moeilijk en inspannend zijn, stimuleren zij noch de spiervorming noch de vrijstelling van fysiologische anti-verouderingshormonen zoals DHEA, testosteron...
-
Het komt er op aan zoveel mogelijk verschillende spieren aan het werk te zetten. Spieren, beenderen, hart, hersenen...., door hun verouderingsritme te remmen is fysische inspanning inderdaad in staat een leven in goede gezondheid te bestendigen. Of je hierdoor langer leeft is een andere vraag. Alleszins verbetert een regelmatige fysische activiteit de levenskwaliteit, wat op zijn beurt toelaat goed ouder te worden.
Voor de ouderen die echter niet gemotiveerd zijn om hun ademhaling en hartfunctie te onderhouden door fysische activiteit, kunnen baat vinden bij "Whole body vibration" met behulp van trilplatformen type Power Plate. Zoals bewegen helpt deze techniek ook bij het instandhouden van de botdichtheid.
Veel drinken :
Minstens 1.5 à 2L (water, kruidendrank, Groene thee...) : dit stimuleert het metabolisme en helpt elimineren. Daarbij bezitten de mineralen in minerale waters preventieve eigenschappen (Mg tegen stress, Ca voor de beenderen...).
Stress vermijden :
Een positieve ingesteldheid en optimisme verlagen het cortisol-gehalte in het bloed. Een positieve ingesteldheid verbetert de immuunfunctie en verlaagt diabetes en arteriële hypertensie. Goed gezind zijn, of goed gemutst zijn, zou het risico op ischemische cardiopathie binnen de 10 jaar verlagen, dus hou als motto het refrein " don't worry, be happy" in gedachten . Zie ook : "Psychisch profiel".
Cortisol verhoogt de bloedsuikerspiegel door je spieren, botten en hersenen af te breken. Het offert je vetvrije spiermassa op om aminozuren vrij te maken die je lever omzet in glucose in een proces dat gluconeogenese heet. Uiteindelijk zal cortisol ook ontstekingen verhogen en je immuunfunctie aantasten. Cortisol is dus zeer katabool, want het breekt lichaamsweefsels af en is zo het primaire verouderingshormoon.
Het brein stimuleren :
Het brein veroudert vooral wanneer het niet of onvoldoende gebruikt wordt. Lezen, ideeën uitwisselen, gepassioneerd zijn door een spel of door knutselen... : al deze hersenactiviteiten dragen bij tot het jong blijven van de neuronen. Personen die regelmatig geconfronteerd worden met intellect stimulerende of nieuwe situaties zijn het meest beschermd tegen cognitief verval, maar ook tegen neurodegeneratieve ziekten zoals de ziekte van Alzheimer. Steeds nieuwe verbindingen worden aangemaakt wanneer je je brein blijft stimuleren. Wat belangrijk is omdat geheugenverlies eerder een probleem zou zijn van toegang dan van "verlies".
Hoe ouder je wordt, hoe groter het risico op dementie. De levensverwachting bij ons is de laatste jaren sterk toegenomen, maar de eerste tekenen van dementie duiken nog altijd even vroeg op als vroeger, rond de 65 jaar. Ons lichaam blijft jong, maar onze hersenen volgen niet. Onze westerse gezondheid is nog steeds gericht op het gezond houden van ons lichaam, van onze fysiek : we hebben betere medicatie voor hart- en bloedvaten bedacht, ontwikkelden betere operatietechnieken, efficiëntere behandelingsmethoden voor kanker... Maar ondertussen worden we onopgemerkt dement. Want daarin hebben we niet geïnvesteerd .
Ongeveer 1 op 3 ouderen zal te maken krijgen met dementie. Spijtig genoeg hebben we op het aftakelingproces van de hersenen geen vat. Er is de laatste decennia geen noemenswaardige vooruitgang geboekt, en het ziet er niet naar uit dat spoedig een adequate behandeling wordt gevonden tegen het uiteenvallen van de hersenen. Misschien moeten we niet zoveel moeite doen om zo lang mogelijk te leven, maar ons richten naar een gelukkig leven. We leven almaar langer en blijven almaar langer gezond, toch neemt het geluk niet toe. Kijk maar naar de zelfmoordcijfers...
De verwachting van een actief seksleven :
De zucht naar een langer seksleven zou motiverend werken voor het respecteren van hygiëne- en leefregels en van voorgeschreven behandelingen. Tegenover vrouwen met 10,6 jaren hebben mannen enerzijds wel een verwachting van een actief seksleven van 15 jaren, maar anderzijds verliezen zij enkele jaren actief seksleven door gezondheidsperikelen. Een verwittigd man is er twee waard... .
Het beheer van de vitale energie :
Goed verouderen moet in de eerste plaats gericht zijn op de handhaving van de vitaliteit en de kwaliteit van het leven. Vitale energie halen we uit slapen, rusten, reinigen, elimineren, vasten en natuurlijk uit goede voeding. Stimulantia (koffie, roken, suiker, farmaca, bepaalde voedingsmiddelen...) geven geen vitale energie, maar tijdelijk een soort schijnenergie.
Je levensverwachting wordt bepaald door de manier waarop je omgaat met je energie (in en output).
Een aantal klinische parameters geven een goed inzicht in de vitale energietoestand : hoe lager het aantal witte bloedcellen, hoe beter de natuurlijke weerstand, hoe hoger het ijzergehalte in het bloed hoe meer zuurstofopname mogelijk is, hoe leniger hoe betere Na/K huishouding, enz.
Hoe vitale energie verkrijgen ?
-
-
rust en slaap in balans houden met activiteit :
-
-
respect voor het nachtritme met 6 à 8 uren slaap
-
bij mensen die moeilijk slapen versnelt de epigenetische veroudering : het zou een gevolg zijn van ademhalingsproblemen die op hun beurt andere gezondheidsproblemen uitlokken, als gevolg van onvoldoende zuurstofvoorziening
-
gedurende de slaap worden de zure en toxische afvalstoffen en giftstoffen, die tijdens de dag ontstaan, geneutraliseerd en geëlimineerd (zie : Het glymfatisch systeem")
-
acuut gebrek aan tijd, geld (pensioen), ruimte en zekerheden, kenmerken van vandaag, verergert enkel de situatie : om te overleven wordt slapen voor veel mensen een topprioriteit.
-
-
-
-
beter met zijn vitale energie omspringen :
-
-
gezondheid verzorgen : vermijden van overgewicht, voldoende bewegen, voldoende rust, zo natuurlijke mogelijke (onbewerkte) voedselkeuze, geestelijk evenwicht...
-
vooral rauwe of toch zo weinig mogelijk bewerkte voeding :
-
-
belangrijke ingrediënten voor de energiewinning zijn de enzymen, die slechts voorkomen in ongekookte voedingsmiddelen
-
de energetische waarden van de voeding is hier belangrijk dan de calorie-waarden
-
-
verstoring van de gezondheid kost energie, veel energie : stress, depressie, allergie, lage rugpijn, pijn (fysische en psychische)... maar ook fysische afwijkingen zoals hypertensie en het toeslibben van aders kost enorm veel energie om het bloed toch door te pompen
-
meer blootstellen aan lucht en zon : 3/4 van de mensen hebben te lage vitamine D serumwaarden, wat leidt tot een negatieve calciumbalans, verder tot hyperparathyroïdie (PTH) (zie "Calcium, calciumhuishouding") en later tot osteoporose
-
de aarding verbeteren : zie ook "Stress, Praktisch".
-
-
zijn kontakt verzorgen met de grond, bron van magnetische energie, en met de lucht (buiten)
-
isolerende schoenen vermijden : laat het organisme op met elektrostatisch energie
-
-
vooral zijn mentale veerkracht verzorgen : zie "Psychisch profiel"
-
-
-
-
de valkuilen vermijden die ondoelmatig energie verbruiken :
-
-
ergenis, ongeduld
-
gebrek aan slaap
-
onvoldoende ontspanning : na elk werkuur 5 minuutjes pauze
-
tocht : afkoeling onttrekt energie
-
ongunstig klimaat : bv. milieuverandering
-
water : waterbedden, te lange douchen of baden... onttrekken veel energie aan het lichaam : ze leiden tot loomte, leegte en vermoeidheid
-
zorgen, angst, negatieve ingesteldheid : zijn chronische energievreters
-
...
-
-
Mensen met weinig vitale energie hebben het vaak koud of overdreven warm. Vitamine C en E (antioxidantia, cardiovasculaire bevloeiing), Q10 (energie), zink (immuniteit), Silicium (aarding, structureel), Selenium (antioxidant, schildklierwerking), zwavel (S, energieproductie) en magnesium (antistress mineraal, cofactor bij energie- en enzymproductie) kunnen hierbij helpen. Omdat vele ouderen duidelijke tekorten hebben aan deze stoffen.
Ouder worden en het vrijetijdsbeheer
Een fabel :
Op een dag werd een oude professor gevraagd een lezing te geven over efficiënt tijdsbeheer. Hij nam het woord en zei :
"Laten we beginnen met een experiment." Van onder de tafel haalde hij een pot in aardewerk en zette die voorzichtig voor zich neer. Daarna nam hij een twaalftal grote stenen die hij zorgvuldig in de pot legde. Toen deze gevuld was, richtte hij zijn blik langzaam naar het publiek en vroeg :
"Is deze pot vol ?"
Allen antwoordden ze : "Ja."
De professor bukte zich opnieuw en nam een pot met kleine kiezelsteentjes. Minutieus goot hij ze over de stenen. De kiezeltjes vielen tussen de stenen tot op de bodem van de pot. Hij goot steentjes tot aan de bovenrand. Opnieuw vroeg de professor : "Is deze pot vol ?" Zijn toehoorders begrepen zijn opzet en één van hen antwoordde : "Waarschijnlijk niet..."
Daarop haalde de professor van onder de tafel een zak met zand dat hij aandachtig in de grote pot goot. Het zand vult de plaats
tussen de grote stenen en de kiezelsteentjes. De professor vroeg nog maar eens : "Is deze pot vol ?"
Ditmaal schudde zijn publiek eensgezind het hoofd.
"Goed", zei de professor, en alsof iedereen het verwachtte, nam hij een kan met water en vulde de pot tot de rand. Daarop richtte de professor zich opnieuw tot de groep en vroeg : "Welke grote waarheid toont dit experiment ons aan ?"
De moedigste antwoordde :
"Het toont aan dat onze agenda nooit zo gevuld is als we wel denken en dat er, als we echt willen, nog altijd wel wat tijd is voor meer afspraken en meer activiteiten."
"Neen", antwoordde de professor, "daarover gaat het niet. De grote waarheid die in dit experiment schuilt is de volgende : als je niet eerst de grote stenen in de pot doet, krijg je ze er achteraf nooit meer in".
(auteur onbekend)
Ieder moet voor zichzelf uitmaken welke de grote stenen zijn in zijn leven : Gezondheid? Familie? Vrienden? Dromen waarmaken? Doen wat men graag doet? Iets bijleren? Een zaak verdedigen? Zich ontspannen? De tijd nemen? De beurs? Of gelijk wat anders? ...
Wat telt is de stenen te onderscheiden van het zand. Zand kan er later nog altijd bij.
Als hulpmiddel gebruiken sommigen een "energiecirkel", in stukken verdeeld zoals een taart, overeenkomstig de tijdsverdeling tot nu toe doorheen de dag. Nu de beroepsbezigheid weg valt, komt er een groot tijdstuk vrij : wat ermee doen? Welke zaken zijn voor iemand essentieel in het leven : mensen, natuur, cultuur, niets doen, sport, lezen, vrijwilligerswerk, plaatselijk politiek leven, anderen verzorgen, anderen helpen, anderen op weg helpen...?
Zoeken naar nieuwe uitdagingen, nieuwe bezigheden... Iets doen : wachten in de zetel helpt niet. Op pensioen gaan is geen eindpunt in het leven. Elkeen dient zijn stenen te herschikken, vooraleer er met veel aandacht nog wat zand erover te strooien.
Er is ook leven vóór de dood!
En dan ben je 80 en vol levenservaring : niet alleen opgedaan in jouw leven maar ook in het leven van anderen. Je ervoer triomfen en tragedies, overwinningen en nederlagen, revoluties en oorlogen, enorme verwezelijkingen en grote catastrofen. Je maakt mee hoe theorieën opkwamen en ook terug verdwenen onder druk van de realiteit. Als je 80 bent, besef je de broosheid der dingen, ben je gemakkelijker ontroerd door schoonheid, vergankelijkheid en eenvoud. Als je 80 bent dan bekijk je de dingen van op afstand en bekijk je de geschiedenis op een manier die vroeger niet mogelijk was. Nu kan je je voorstellen, zelfs voelen in je beenderen, wat een "eeuw" is. Iets wat niet mogelijk was toen je 40 of 60 was .
Ik leef met ongeduld naar dat moment dat ik 80 wordt...
Praktisch :
Waarom leven we nu 20 jaar langer dan in de jaren '50 :
-
-
voor de jaren '50 was het paludisme (Plasmodium vivax) ook in onze streken sterk verspreid. Deze oorspronkelijk Afrikaanse ziekte werd waarschijnlijk met de uitbreiding van het Romeinse rijk in heel Europa verspreid. Wat afgeschilderd werd als de "pest" of "moeraskoorts" was dikwijls niets anders dan het paludisme (het Latijnse "paludis" = moeras), of malaria (van het Italiaans "mal aria" = slechte lucht). Het is veruit de ziekte met de meeste slachtoffers (vooral kinderen) in onze moerasrijke streken. Het paludisme verdween op mysterieuze wijze in het begin van de 20ste eeuw (DDT?) en België werd malariavrij verklaard in 1958.
-
in de jaren '50 :
-
-
werd de bevolking geconfronteerd met de fysische en psychische gevolgen van de wereldoorlog II.
-
werd de bevolking overspoeld door geraffineerde voedingsproducten (suikers, vetten, oliën), die meer schade dan goed deden. Denken we maar aan de margarine "goed voor het hart" die ons vergiftigden met transvetzuren (door heel het medisch korps aangeraden als weldoend voor het hart!).
-
-
sedert de jaren '50 :
-
-
maakte de geneeskunde enorme vooruitgang, niet alleen op technisch gebied maar ook op hygiënisch vlak : denk maar aan de vrouwen die overleden in het kraambed...
-
verbeterden de werkomstandigheden drastisch door de automatisering.
-
verbeterden de algemene hygiënische levensomstandigheden volledig dankzij de economische vooruitgang : rioolaanleg, proper leidingwater (lood...), drogere huizen, betere verwarmingssystemen... Dit had ook een grote positieve invloed op de kindersterfte.
-
genieten we van een hogere voedselveiligheid (bewaartechnieken waaronder de frigo waardoor het zoutverbruik drastisch kon zakken).
-
beschikken we over antibiotica.
-
hebben we geen oorlog meer...
-
-
Cijfers uit de USA blijkt dat tussen 1970 en 2000 de totale levensduur steeg met 6 jaar en 65% hiervan of ongeveer 4 jaar werd bereikt door het terugdrijven van de cardiovasculaire mortaliteit. Kankerbestrijding leverde in die periode een levensduurverlenging op van 3 maanden !
Anderzijds zijn we er in geslaagd in 50 jaar tijd ons milieu kapot te maken. En zonder een gezond milieu halen we het niet. Dat wordt de grote uitdaging voor de toekomst.
De 4 hoofdoorzaken bij het verouderen :
-
-
vrije radicalen : het zijn chemisch instabiele verbindingen welke schade aan de cel en haar DNA kunnen veroorzaken (pollutie...). Een voldoende aanvoer van antioxidantia verhindert dat. Een overdreven aanvoer van antioxidantia kan echter een omgekeerde effect hebben, doordat ze cellen de kans ontzeggen om versterkt uit de confrontatie met de vrije radicalen te komen, wat dan weer tot een versnelde veroudering zou kunnen leiden...
-
ontsteking : inflammatie speelt een hoofdrol bij veel verouderingsziekten zoals kanker, diabetes, hartziekten en Alzheimer.
-
glycatie : is betrokken bij het versneld verouderen van weefsels door de vorming van AGE's die onderling kunnen crosslinken tot carcinogene eindproducten maar ook tot biologische macromoleculen, wat aan de basis ligt van vele degeneratieve pathologische processen ; de huid zit vol eiwitten (collageen, elastine...) en is dus zeer gevoelig aan glycatie.
-
stress : leidt tot de vrijstelling van verschillende hormonen die de hartslag en de bloeddruk doen stijgen. Cortisol, dat wordt vrijgesteld om deze effecten te milderen, zorgt echter ook voor problemen wanneer haar gehalte chronisch verhoogd blijft.
-
Voeding :
De chronologische of kalenderleeftijd is het aantal jaren dat verstreken is sinds de geboorte. De epigenetische of biologische leeftijd zegt iets over hoe gezond het lichaam veroudert. Het gaat over het epigenetische laagje bovenop de DNA dat de werking ervan in goede banen leidt door genen aan of uit te schakelen. Dit informatieve laagje raakt verstoord met de leeftijd volgens vaste patronen, maar ongezonde leefomstandigheden, zoals ongezond eten, roken en vervuilde lucht, kunnen ervoor zorgen dat dit laagje sneller verstoord geraakt. De epigenetische of biologische leeftijd zegt met andere woorden iets over hoe gezond het lichaam veroudert. Tot nu toe is er nog geen goede methode om de algemene biologische leeftijd te meten en is het onduidelijk of levensstijlaanpassingen op korte termijn een detecteerbare invloed hebben op de epigenetische klok.
Algemeen :
Om gezond te blijven is een voeding rijk aan vitaminen (B-groep, vit A, C, D, E), vetzuren, voedingsvezels en nutriënten : bv. groenten, fruit (vooral bosbessen en kantaloepa), bonen (als voornaamste eiwitbron), noten, soep, zuiver water en kaneelthee.
Uit een studie bleek dat een mediterraan dieet het verlies beperkte aan hersenmassa (verlies met de jaren van volume van de grijze massa en dikte van de cortex bepaald met NMR) .
In het bijzonder :
-
-
kies voor goede vetten : wat telt is het type vet, niet de hoeveelheid.
-
kies voor antioxidantiarijk voedsel (vooral astaxanthine) : fruit (appelen, bessen, pompelmoes...), cacao
, groene thee, algen, look, (gefermenteerde) soja...-
gefermenteerde sojaproducten zoals miso en natto zouden een gunstig effect hebben op de levensduur, maar we moeten aandacht schenken aan het zoutgehalte, vooral in miso. Natto in het bijzonder was geassocieerd met een lager risico om te overlijden aan hart- en vaatziekten. Mannen die het meest natto aten, hadden 24% minder risico om te overlijden aan hart- en vaatziekten tijdens de studie dan mannen die dit zelden aten, terwijl vrouwen een 21% lager risico hadden om te overlijden aan hart- en vaatziekten
.
-
-
onderhoud de darmflora (probiotica)
-
kies goede proteïnen : soja, gevogelte...
-
-
dierlijke proteïnen (vooral in vlees, charcuterie en in melkproducten) zuren het organisme aan. Om dit aanzuren te compenseren dient het organisme te putten uit de aanwezige basenvormende stoffen, de mineralen in het bot. Dierlijke proteïnen veroorzaken dus calciumverlies en op termijn osteoporose. Een matige consumptie van vlees (max. 500g per week, ideaal max. 200g per week als decoratie en voor de smaak) is aanvaardbaar. Kies voor magere vleessoorten : konijn en gevogelte (kip, kalkoen, parelhoen, eend, gans (het vel voor het bereiden steeds verwijderen)).
-
plantaardige proteïnen daarentegen zuren het organisme niet aan. De consumptie van granen en peulgroenten levert alle voor het organisme noodzakelijke eiwitten (én veel kalium).
-
-
-
-
6 hormonen zijn belangrijk : DHEA, testosteron, cortisol, groeihormoon, serotonine, melatonine :
-
-
-
-
DHEA :
-
-
verhogen met vis en plantaardige olie.
-
in de wortels van Yam, een plant uit Mexico, rijk aan diosgenine (gedoseerd aan minstens 16%), een stof die wordt beschouwd als voorloper van DHEA en van progesteron (vandaar het gebruik ervan in de behandeling van storende menopauze-verschijnselen). Tegenover hormonale substitutie hebben precursoren het voordeel het organisme te keuze te laten in het al dan niet aanmaken van het nodige hormoon, volgens zijn eigen behoeften.
-
verhogen door meditatie.
-
-
-
-
-
-
groeihormoon (hGH door de hypofyse) :
-
-
verhogen door te bewegen, calorierestrictie, weerstandstraining (met halters van 1/2 kilo).
-
verhogen door ondersteuning van de hypofyse met essentiële vetzuren en veel vit C.
-
niet te laat 's avonds eten omdat de insulinespiegel dan verhoogt, alsook de concentraties van de darmhormonen, wat de vorming van het groeihormoon afremt.
-
verhogen door tryptofaanrijke voeding 's avonds : tryptofaan maakt het groeihormoon vrij : 1 à 2g nuchter vóór het slapen gaan.
-
arginine, ornithine, lysine, glutamine : van elk 2g/d, gedurende max. 12 weken, met vervolgens 6 à 8 weken rust (zie ook "Voeding en sport"). 's Morgens en 's avonds innemen doch niet samen met tryptofaan (interval respecteren van 2 uren).
-
glycine : 6g/d gedurende 10 weken : tot 4x hogere GH aanmaak.
-
-
-
-
-
-
-
verhogen door stressbeheersing,
-
verhogen door tryptofaanrijke voeding.
-
-
-
-
-
pregnenolon (precursor van progesteron en DHEA)
-
-
diosgenine, gewonnen uit wilde yam (Dioscorea opposita/villosa), 2 à 5mg/dag 's morgens : het lichaam beslist welke route wordt gevolgd (zie "Steroïdhormonen") ; pregnenolon werkt in op de hersenfuncties, het geheugen, het denkvermogen en het humeur en bezit anti-inflammatoire eigenschappen.
-
in eigeel (ook rijk aan biotine).
-
-
-
Maar ook :
-
-
vermijd geraffineerde suikers
-
verzorg een constipatie
-
stop met roken
-
vermijd alcohol (nu en dan een glas rode wijn is OK)
-
beheers het gebruik van zout (bedroeg 20g/dag in de jaren 1960, nu nog 10g/dag maar is nog teveel)
-
let op het lichaamsgewicht
-
bestrijd de gevolgen van oxidatieve stress met antioxidanten : bèta-caroteen, vit A, C, E, Se, Zn,...
-
-
vitamine C regenereert bovendien vitamine E
-
een antioxiderende combinatie kan ook de oxidatie van LDL-cholesterol vertragen en de initiatie van plaquevorming vertragen ; dit effect kan nog worden versterkt door poly-onverzadigde vetzuren.
-
resveratrol (zie "Polyfenolen") : zou de productie van het sirt1 stimuleren
-
-
Noot :
Vitaminen met antioxidant eigenschappen gaan de schade veroorzaakt door vrije radicalen beperken, maar deze stoffen verlengen niet de levensduur.
-
-
indien nodig supplementen met
-
-
Q10... : Q10 stabiliseert het hartritme en doet de bloeddruk dalen ; bezit ook antioxidant eigenschappen.
-
PQQ : een vitamine-achtig coënzym, PQQ (metoxanine of pyrroloquinolone quinon, overvloedig in vlees en sommige groenten), speelt, zoals CoQ10, een actieve rol in de elektronentransferketen als elektrondonor en zou de aanmaak van nieuwe mitochondria stimuleren. PQQ beschermt mitochondria tegen schade door ROS (superoxiden, hydroxyl...), maakt hen moleculair stabiel en verlaagt dus ontstekingshaarden (verlaagt C-reactief proteïne). Tenslotte, zoals berberine, activeert PQQ het AMPK, verhoogt de insuline-gevoeligheid, verlaagt de gluconeogenese, verlaagt de glucose-absorptie in de darm..
-
vitamine B1, B6 en B12 : zijn neurotroop en beschermen het zenuwstelsel tegen de subklinische neuropathie als gevolg van toxische stoffen in het milieu. Daarnaast sturen de B-vitaminen het metabolisme in de richting van omega3 vetzuren, die een ontstekingswerende werking hebben en de fluïditeit van de celmembraan in stand houden.
-
vit B12 : voor de preventie van geestelijke achteruitgang, vergeetachtigheid...
-
vit B3/NADH : beiden stimuleren de energieaanmaak in de mitochondriën en treden ook op als antioxidant
-
creatine : stimuleert de cellulaire energieproductie (ATP) ; het beschermt tegen neurodegeneratie.
-
acetyl-L-carnitine : is de actieve vorm van L-carnitine ; het verbetert
-
-
de functie van de mitochondria
-
herstelt de respiratieketen en de enzymactiviteit in de mitochondria
-
remt de schade aan mitochondria
-
voorkomt apoptose
-
verhoogt de glutathion concentraties
-
-
alfa-liponzuur : is zoals Q10 een coënzym nodig voor het goed functioneren van de energieketen in de mitochondria ; liponzuur verhoogt rechtstreeks de ATP-productie en treedt op als sterke antioxidant.
-
NAC (N-acetyl-cysteïne) : NAC stimuleert de respiratieketen, en zorgt voor het behoud van de belangrijke mitochondriale antioxidant glutathion.
-
carnosine : 500 à 1500mg/d : vooral patiënten met Alzheimer, diabetes, cataract en neurologische problemen hebben carnosine hard nodig.
-
aminoguanidine : reageert met de Amadori-producten zodat geen AGE's worden gevormd (zie : "Overaanbod koolhydraten").
-
citrulline :
-
-
bij bejaarden zouden we dus best eiwitsupplementen aanraden om het verlies aan spiermassa tegen te gaan. Maar dat gaat moeilijker dan verwacht omdat ouderen moeilijker eiwitten opnemen, wat hun progressief verlies aan spiermassa verklaart. Citrulline wordt normaal door het organisme geproduceerd en suppletie via de voeding of via voedingssupplementen hoeft dus niet. Alleen verliest het organisme met de ouderdom wat productiecapaciteit voor citrulline, met uiteindelijk sarcopenie (verlies van spiermassa) als gevolg. Supplementen met citrulline zouden dan bijdragen tot een betere eiwitopname bij bejaarden met spiermassaverlies, bv. door ondervoeding.
-
speelt een rol bij de ontgifting van de lever (zie "Ureumcyclus"), waardoor er meer eiwitten perifeer ter beschikking komen.
-
stimuleert ook de spiervorming door het mTOR-mechanisme te activeren :
-
komt voor in de schil van watermeloen, en in mindere mate in konkommer en meloen of in voedingssupplementen.
-
-
vitamine D : zorgt voor een verhoging van de spiermassa, én van de spiertonus. Een voldoende hoge vitamine D-status zou de valincidentie met 19% doen dalen bij 60 plussers.
-
vitamine K2 : is belangrijk in de preventie van arteriële plaque-vorming en hartlijden (zie : "Cardiovasculaire aandoeningen"). Vitamine K2 komt ook tussen bij de inbouw van calcium in het been (zie "Osteoporose").
-
-
-
-
fytotherapie :
-
-
Indische Ginseng (Withania somnifera) : plant bekend als Ashwaganda in de ayurvedische geneeskunde : stimuleert het immuunstelsel (zwakke tonus), kalmeert (angst), werkt ontstekingswerend (artrose), remt de veroudering af en vertoont een adaptogeen effect tegen chronische stress (cortisol ↓, DHEA ↑)
-
Kleinbladige bacopa (Bacopa monnieri) : plant bekend als Brahmi in de ayurvedische geneeskunde, als hersentonicum (glutamaat ↓, GABA ↑, NO ↑, serotonine ↑).
-
Gingko (Ginkgo biloba) : best als gestandaardiseerd extract (22-27% flavonglycosiden) en gebonden op fytosomen met de hulp van bv. fosfatidylcholine of fosfatidylserine (zie : "Nutriënten aanbevelen"). Dit extract is geïndiceerd (ESCOP) in de behandeling van lichte tot matige dementie, duizeligheid, tinnitus (oorsuizen) en voor ter ondersteuning van de cognitieve functie en de perifere doorbloeding (Syndroom van Raynaud, Claudicatio intermittens (etalageziekte)...). Zie ook : "Geheugenstoornissen".
-
...
-
-
-
-
stressbeheer : regelmatige ontspanning, meditatie...
-
bescherm de huid tegen schadelijke externe invloeden (UV, pollutie...), hydrateer de huid
-
beperk polymedicatie : sommige geneesmiddelen leiden tot onnatuurlijk verouderen (vooral de anticholinergica : uitgedrukt in ACB-score ("AntiCholinergic Burden" of anticholinerge last). Ook zouden statines het verouderen versnellen
. -
farmaca die kunnen gebruikt worden als antiverouderingsmiddel :
-
volgens de bronnen, kunnen worden gebruikt :
-
metformine : een lagere bloedsuikerspiegel vertraagt het verouderingsproces; het TAME-onderzoek (Targeting Ageing with Metformin (TAME) (2022) zal kijken of metformine hart- en vaatziekten, kanker en cognitieve achteruitgang helpt voorkomen en de levensduur verlengt
-
NMN (nicotinamide mono nucleotide) :
-
NMN zou ook een rol spelen in het normaliseren van het suikermetabolisme
-
NMN wordt door de stofwisseling omgezet in NAD+ dat het enzym sirtuine activeert. Sirtuines (SIRT1 en SIRT3) en NAD+ vormen een soort droompaar voor het reguleren van de energiestofwisseling. Sirtuines hebben NAD+ nodig om actief te kunnen zijn en de cellen te beschermen. Het niveau aan NAD+ daalt echter naarmate men ouder wordt. Wie de stof als medicament slikt, kan het niveau aan NAD+ echter weer tot jeugdige hoogtes opdrijven.
-
-
rapamycine (sirolimus) : mTOR-remmers (immunosuppressiva) zoals rapamycine verlengen de levensduur van muizen met 9 tot 14%...
; bij de mens blijkt rapamycine wel een remmend effect te hebben op bepaalde ouderdomsziekten, maar het is onduidelijk of hij ook gewone ouderdomsprocessen vertraagt... -
andere : rifampicine (antibioticum), psora-4, allantoïne, ...
-
-
een combinatie van 3 farmaca verbeterde de levensduur van fruitvliegen met 48% : rapamycine (immunosuppressivum), lithium (antidepressivum), trametinib (antikanker geneesmiddel)
-
een combinatie van 3 farmaca verdubbelde bijna de levensduur van nematoden : metformine, rapamycine, allantoïne
-
-
Voor het brein :
-
-
vermijd routine : gevarieerde activiteiten beschermen de cognitieve functies
-
kies voor activiteiten die de vindingrijkheid bevorderen : lezen, knutselen...
-
speel hersenspelletjes op de computer : alhoewel dat enkel zin heeft voor mensen die nog geen speler zijn van logische spelletjes (schaak, kaart, sudoku, mastermind...), omdat een steeds terugkerende activiteit uiteindelijk de verwachte voordelen teniet doet...
-
Telomerase-activiteit :
-
-
een gezonde levensstijl (gezonde voeding, beweging en stressreductie) zou de telomerase-activiteit met 29% verhogen in slechts 3 maanden tijd (en dus de telomeren verlengen)
. -
calorie-restrictie doet, ongeacht de leeftijd, de celveroudering afnemen.
-
van volgende natuurlijke stoffen werd vastgesteld dat :
-
-
resveratrol de telomerase-activiteit verhoogt en de telomeren lang houdt, zonder de celproliferatie te verhogen (dus geen invloed op de kankercel) ; idem voor glutathion
. -
selenium de telomeren in gezonde cellen verlengde, maar niet in kankercellen
-
zink weinig effect had op de telomeren van normale cellen, maar wel in staat was de telomeren van kankercellen te verkorten
-
lood de telomeren van gezonde cellen verkorte en de telomeren van leverkankercellen verlengde (korte telomeren verhogen de kans op kanker)
-
omega3-vetzuren : er is een dosisafhankelijk verband tussen het gehalte aan omega3-vetzuren (EPA, DHA) in het bloed en de lengte van telomeren; hieruit blijkt nogmaals het belang van een hoge omega3-index (zie : "Vetzuurprofiel")
-
lage inname van
-
-
En optimistisch blijven : laat geen negatieve houding toe! Jong zijn, is niets anders dan een geestelijke ingesteldheid : een jonge geest blijft een gans leven. Zie ook : "Psychisch profiel".
Noot :
Heb ook oog voor het voorkomen van ziekten tengevolge van verouderen : Alzheimer, andropauze, BPH, menopauze, kanker, geheugen- en zichtstoornissen, slaapstoornissen...
Bij ieder leven hoort een waardig einde : België, Nederland, France
Neem zelf het einde van je leven in handen : LEIF, W.E.M.M.E.L
