Thee of koffie

Laatste bijwerking : 2023-09-29

Thee en koffie zijn zeker heel verschillend : uit bladeren van een plant voor thee, uit granen van een kleine struik voor koffie. Thee bevat theïne, koffie coffeïne.

Doch enkel de naam verschilt, omdat theïne eigenlijk coffeïne is (maar onder een andere doch sterk gelijkende structurele vorm), en hun beider effecten zijn identiek.

In elk geval lessen thee en koffie de dorst, maar zij brengen niet steeds vocht aan ; in bepaalde gevallen, veroorzaken zij zelfs vochtverlies.

Overzicht inhoud :

Rol van coffeïne in het organisme

Gebruik van koffie

Gebruik van thee

Inhoud :

Rol van coffeïne in het organisme :

Tijdens de dag wordt ATP (Adenosine trifosfaat), de belangrijkste cellulaire energiereserve, afgebroken tot adenosine dat zich opstapelt en vervolgens aanleiding geeft tot slaperigheid (adenosine is een slaapverwekkende stof).

Binnen de 30 à 45 minuten na de inname is het coffeïne volledig opgenomen door het organisme. Coffeïne werkt in door het blokkeren van de adenosine-receptoren (waardoor we alerter worden). Deze inhibitie maant de hypofyse aan adrenaline (bijnieren) te produceren, waardoor het centraal zenuwstelsel, het hartritme, de bloeddruk, de bloedtoevoer naar de spieren... worden gestimuleerd. Lage en matige doses coffeïne (vanaf 100 - 150mg) verhogen vooral de aandacht en verminderen het gevoel van vermoeidheid. Bij hogere doses (vooral > 450mg) echter treedt meer angst, rusteloosheid, spanning en een diuretisch effect op. Bijnieruitputting kan leiden tot burn-outklachten.

Coffeïne stimuleert ook de productie van dopamine, het "initiator" hormoon, en verhindert, zoals MSG, de glutamaat-heropname in de hersenen. Glutamaat is een essentiële excitoneurotransmitter in het organisme : klaar voor actie!

Coffeïne (koffie, thee, cola...) zou een neurobeschermende effect vertonen (gezien bij ratten met Parkinson), sommige symptomen van Parkinson (beven...) verbeteren en de werking van Levodopa (referentie antiparkinson behandeling) versterken .

Verder tonen recente studies aan dat coffeïne de vrijstelling in de hersenen van BDNF (Brain-Derived Neurotrophic Factor) zou stimuleren : deze factor zou stamcellen aanzetten beschadigde zenuwcellen te regenereren en zo het hersenweefsel te herstellen (anti-verouderingseffect?).

Coffeïne wordt afgebroken door de enzymen van het cytochroom P450 systeem, met vorming van paraxatine (84%), theobromine (12%) en theofylline (4%).

- paraxatine stimuleert het proces waarbij glycerol en vetten worden vrijgesteld in de bloedcirculatie, om te dienen als brandstof voor de spieren ;
- theobromine stimuleert de zuurstofvoorziening van de spieren en de hersenen : theobromine stimuleert dus ook het hart (terwijl coffeïne het zenuwstelsel prikkelt) ;
- theofylline helpt de wanden van de bronchiën ontspannen ;

Het totale effect van de coffeïne is dat het organisme meer fysieke en mentale activiteiten kan ontwikkelen (korte termijn geheugen, waakzaamheid,...). Dit effect wordt echter sterk genivelleerd door de gewenning die optreedt met het gebruik. Coffeïne heeft daardoor het grootste effect bij personen die nooit of weinig koffie, thee of cola drinken. Bij de dagelijkse verbruikers verhindert het positief effect van coffeïne het optreden van ontwenningsverschijnselen (daling van de bloeddruk met slaperigheid...).

Het is het hoge cafeïnegehalte in een energiedrankje in combinatie met het vocht dat je energie bezorgt. Doch zodra de energiepiek voorbij is, slaat de vermoeidheid dubbel zo hard toe. Energiedrankjes zijn een pepmiddel, maar ze leiden je regelrecht naar de volgende dip.

In België mag er maximaal 320 milligram cafeïne in een liter drank zitten. Prime Energy zit daar ver boven (562 mg/l) en mag daarom niet verkocht worden in ons land. Maar online zijn ze natuurlijk wel te vinden.

Thee en koffie bevatten ook sterke antioxidantia (flavonoïden, polyfenolen), zoals in rode wijn en zwarte chocolade. Groene thee bevat wat meer antioxidantia dan zwarte thee. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat het drinken van thee en koffie andere belangrijke bronnen van antioxidantia zoals fruit en groenten kunnen vervangen. Coffeïne-vrije koffie bevat geen polyfenolen meer en is nutritioneel niets meer waard. Het toevoegen van melk aan thee of koffie zou ook te mijden zijn : de eiwitten in melk zouden zich aan de antioxidantia binden en deze neutraliseren, zodat ze niet meer opneembaar zijn... .

Gebruik van koffie :

Een kop koffie bevat tal van biologisch actieve stoffen, waarvan de hoeveelheid variëert naargelang van de koffiesoort (arabica/robusta), de variëteit, de plaats en de wijze waarop de koffiebonen werden geteeld en geoogst, het branden en de wijze van bereiding. We denken daarbij aan alkaloïden zoals cafeïne en trigonelline (of caffearine), antioxidantia zoals polyfenolen (koffie bevat veel antioxidantia), ontstekingsremmende diterpenen en chlorogeenzuur en cyclo-oxygenase 2-remmers, die beschadiging van de cellen door vrije radicalen voorkomen. Een kop koffie is ook een belangrijke bron van magnesium, kalium en niacine.

Een tas cold brew koffie (100ml) = 170mg coffeïne (door de lange extractietijd)

Een tas koffie (100ml) = 70mg coffeïne

Een tas expresso (100ml) = 50mg coffeïne (dankzij korte extractietijd)

Een tas Nescafé (100ml) = 56mg coffeïne

Een glas cola (200ml) = 20mg coffeïne (of 10mg/100ml)

Energiedrank in blik (330ml) = 105mg coffeïne (gemiddeld 12 à 32mg/100ml ANSES (France), « Evaluation des risques liés à la consommation de boissons dites énergisantes », septembre 2013, page 17. , maar energierijke dranken zijn vooral te mijden omwille van hun hoge suikeraanvoer en omwille van hun overmatig gebruik wat kan leiden tot hartkloppingen, rusteloosheid, slapeloosheid, zelfs geelzucht Bron: Foodwatch Nederland, naar aanleiding van een waarschuwing geuit door de Nederlandse Vereniging van Kinderartsen op 15 maart 2014., vooral bij kinderen die meer dan 2.5mg coffeïne/kg lichaamsgewicht consumeren).

Voor volwassenen is het aanbevolen niet meer dan 300-400mg coffeïne per dag in te nemen (Hoge Gezondheidsraad) (EFSA : 400mg/d), wat overeen komt met 2 tassen robusta of 3 tassen arabica als expresso, 5 tassen als oploskoffie of 6 à 7 koppen thee. Voor zwangere vrouwen ligt de grens op 200mg coffeïne per dag.

Met tot 6 of 7 koppen koffie per dag werd geen enkel schadelijk effect vastgesteld voor het hart. Nochtans is koffie tegenaangewezen bij personen met ritmestoornissen (ventriculaire extra systolen).

Wel verhoogt coffeïne de diurese en het verlies via de urine van mineralen zoals calcium, magnesium, natrium en chloor wat kan leiden tot krampen bij sporters. Toch kan koffie vóór de inspanning helpen het metabolisme te boosten en leiden tot minder spierpijn na de inspanning .

Coffeïne stimuleert het orthosympatisch zenuwstelsel (autonoom ZS). Haar chronische stimulatie kan de bijnieren uitputten die steeds meer en meer stresshormonen (adrenaline) moeten aanmaken. Op termijn kan deze situatie leiden tot gewichtstoename, toename van mentale stoornissen, afzwakking van de geheugen- en concentratiecapaciteiten en uiteindelijk tot het burn-out syndroom.

Bij slaapstoornissen wordt koffie ook best gemeden : men denkt dat het gebruik van coffeïne inwerkt op de "paradoxale" REM-slaapcyclus (droommoment).

Bij zwangere vrouwen wordt het gebruik van koffie afgeraden (max. 200mg/dag volgens het Food Standard Agency). De polyfenolen in koffie (maar ook in bosbessen, zwarte bessen, rode bieten, witloof en rode kool) hinderen de opname van zink, ijzer en vit B1. Opgelet dus met overdreven koffiegebruik. Ook werden hoger risico op spontane abortus, lager geboortegewicht en ontwenningsverschijnselen bij de pasgeborene gezien. Het benzoëzuur in koffie zou ook het aminozuur glycine in het organisme binden wat de aanmaak van serine (voor de homocysteïne-omzetting naar cysteïne en taurine, zie "Methylcyclus") en de collageensynthese in het gedrang zou kunnen brengen.

Vervolgens verhoogt koffie (en zeker coffeïnevrije) ook de maagzuurproductie, zodat koffie ook te mijden is bij maaglast (reflux).

Uit studies blijkt dat koffie het risico op kanker (lever, nier, prostaat), dement worden, Parkinson, beroerte... zou doen dalen, alsook de glykemie (en zo het risico op type 2-diabetes) . Niet coffeïne maar het aanwezige "cafestol" zou de insulinesecretie in de pancreascellen verhogen wanneer glucose wordt opgenomen (gezien bij muizen) . Een koffiefilter filtert vetstoffen zoals cafestol en kahweol, die slecht zijn voor het cholesterolgehalte in je bloed (zie verder). Ook koffie met een espresso-machine en koffie gemaakt met cups bevatten meer cafestol.

Belangrijk is toch de aandacht te trekken op furaan. Deze stof is een verontreinigingsproduct aangemaakt tijdens de behandeling met warmte van levensmiddelen en dranken. Furaan wordt als een voor de mens mogelijke carcinogene stof beschouwd door "Le Centre international de recherche sur le cancer". De manier van branden en van bereiden heeft een invloed op het furaan-gehalte in koffie. Bij lagere temperaturen en bij langere brandtijden zullen de uiteindelijk furaan-concentraties in de koffie lager zijn. Een Spaanse studie Altaki MS et coll. Occurrence of furan in coffee from Spanish market : A contribution of brewing. Food Chemistry 2011 ; 126 : 1527-32 wees uit dat, volgens de bereidingswijze, de furaan-concentraties in expressos hoger lagen dan in koffie bereid met een koffiezet. De auteurs wijten deze hogere furaan-concentraties aan de hermetische sluiting van koffiedoppen, waardoor het vluchtige furaan moeilijk kan ontsnappen wanneer het in kontakt komt met heet water onder druk. Immers, hoe langer de koffie wordt blootgesteld aan de lucht, hoe meer het aanwezige furaan kan ontsnappen.

Een regelmatige consumptie van zwarte thee of koffie kan tot een verminderde opname van mineralen uit de voeding leiden (vooral van ijzer). Tenslotte zou koffie betrokken zijn bij beenontkalking : coffeïne zou een verlies van calcium en magnesium via de urine veroorzaken (verlies van basen : nadat het organisme heel de nacht heeft getracht zich te ontzuren, beginnen wij de dag met een kop straffe, aanzurende koffie!). Uit andere studies blijkt dat koffie ook het risico op type 2-diabetes , de ziekte van Parkinson, van Alzheimer en van MS zou verminderen. Koffie zou zelfs de lever beschermen tegen de negatieve effecten van alcohol.

Volgens een meta-analyse bij in het totaal bijna 900 000 personen van wie 6000 patiënten met een maligne melanoom daalt het risico op ontwikkeling van een melanoom naarmate je meer koffie drinkt. Er werd echter geen verschil waargenomen tussen de mensen die decafeïné dronken (ongeacht de hoeveelheid), en de mensen die geen koffie dronken . Experimenteel onderzoek had aangetoond dat bepaalde bestanddelen van koffie en met name cafeïnezuur en cafeïne het ontstaan van kanker onder invloed van uv-stralen tegengaan .

Ongefilterde koffie bevat 1 à 2 g lipiden en werkt LDL-cholesterolverhogend. Filterpapier echter slorpt bijna volledig deze vetten op. Gemalen koffie moet luchtdicht verpakt zijn/blijven voor het behoud van het aroma en voor het ranzig worden van de aanwezige vetten te vermijden.

Coffeïne is een psychoactieve stof maar veroorzaakt geen verslaving. Tolerantie en ontwenningsverschijnselen zijn niet voldoende voor de diagnose verslaving. Het zijn de (mislukte) pogingen om te stoppen die wijzen op een verslaving. In tegenstelling met andere drugs moet de dosis koffie niet met de tijd verhoogd worden om dezelfde effecten te voelen. Daarnaast activeert coffeïne het compensatiecentrum in de hersenen niet. Dit centrum speelt een essentiële rol in het ontstaan van een verslaving.

Het gebruik van suiker in koffie doet al de voordelen van koffie teniet door een stijging van het insuline-gehalte in het bloed, wat op termijn insuline-resistentie induceert.

Noot :

Het gebruik van koffie "zonder coffeïne" (deca) lijkt schadelijker voor het hart dan echte koffie. Studies toonden immers aan dat reeds na 3 maanden een verhoging optrad van het LDL-cholesterol en van het apoliproteïne B (apo B) met 8 à 18% in de groep "zonder coffeïne" versus de groep "echte koffie" (het eiwit apo B is een indicator voor een verhoogde kans op een MI).

Gebruik van thee :

Een kop groene thee (125ml) = 30mg coffeïne

Een kop zwarte thee (125ml) = 45mg coffeïne

Thee wordt gemaakt met bladeren van de plant "Camellia sinensis", een groenblijvende struik met witte bloemen.

Zoals bij wijn variëert de kwaliteit van thee sterk volgens het land van afkomst, het type theeplant, het klimaat, de hoogte en de samenstelling van de grond. In Indië bv. heeft de Assam thee uit het noorden een heel ander karakter dan thee uit het Himalaya gebied (het bekende Darjeeling).

Soorten thees :

- groene thee (o.a. jasmijn, Ling Ching, Gunpowder of Sencha) : deze theesoort ondergaat geen enkele oxidatie (ook fermentatie genoemd alhoewel er geen gisting bij te pas komt), maar wordt enkel gedroogd. Niet gefermenteerde thee behoudt zijn groene kleur en bevat duidelijk meer polyfenolen (waaronder EGCG). Hij heeft een licht bittere smaak. Groene thee bevat vitaminen (A, B, C, E en K) en mineralen (K, P, Na, Cu en F). Hij bezit antihypertensieve, antiinflammatoire en energetische eigenschappen en stimuleert de vertering. En een exclusief aminozuur : L-theanine.

Alhoewel Groene thee heel wat coffeïne kan bevatten wordt het vaak gebruikt als ontspannende drank (L-theanine blijkt het stimulerend effect van coffeïne tot op zekere hoogte te compenseren).

- zwarte thee (o.a. Darjeeling, Ceylon, Assam) : na het oogsten wordt het theeblad gerold om het te oxideren (of fermenteren ingeval van thee). Dit proces duurt tamelijk lang en verleent aan de thee zijn smaak en kleur (koperkleurig). Vervolgens wordt het blad gedroogd. Zwarte thee bezit minder antioxidantia (door zijn oxidatie) dan groene thee en vertoont weinig of geen weldoende invloed op de bloeddruk, op ontstekingsfactoren, op de bloedstolling en op hemoglobine. Een regelmatige consumptie van zwarte thee of koffie kan tot een verminderde opname van mineralen uit de voeding leiden (vooral van ijzer).

In zwarte thee zit looizuur (vasoconstrictie-eigenschappen): een zakje zwarte thee gedrenkt in koud of warm water kan hierdoor gebruikt worden om bloedingen te stoppen (tandbloeding na extractie, bloedingen thv aambeien...).

Noot :

1. 1. - er bestaan tussenvormen : semi-geoxideerde thee, ook "oolong" genoemd ;
    - opgelet : veel thees bevatten kunstmatige aroma's : zie etiket ;

- rode thee : "rooibos" is niet echt een thee daar hij niet afkomstig is van de bladeren van Camellia sinensis. Rooibos is immers een kruidenthee op basis van bladeren van de gelijkluidende struik uit Zuid-Afrika. Rooibos bevat geen coffeïne of tannine maar wel veel mineralen (Mg, Fe, F en Zn). Hij verschaft een kalmerend effect.

- witte thee (elixir van het eeuwig leven) : deze thee wordt met speciale zorg geoogst bij droog en zonnig weer, waarna het blad wordt verwelkt bij lage temperatuur en vervolgens gerold met de hand. De thee ondergaat hierbij een lichte fermentatie en weinig oxidatie die hem een licht geparfumeerd aroma bezorgen. Witte thee wordt de champagne van de thee genoemd.
- gele thee : zeldzame thee, gemaakt zoals de groene, maar met een complexe want extreem precieze fase van microfermentatie net vóór het droogproces. Dat levert een minder bittere en lichtjes zoete thee op.

- gearomatiseerde thee : is thee waaraan een aroma werd toegevoegd : bv. Earl Grey, een zwarte thee geparfumeerd met bergamot vlugolie...

Tulsi thee is een antioxidant-rijke drank met een complexe en unieke chemie. Het bevat honderden nuttige fytochemicaliën - niet-voedzame plantaardige stoffen met beschermende en gezondheidsbevorderende eigenschappen. Door samen te werken, hebben deze verbindingen adaptogene en immuunverbeterende eigenschappen die stress bestrijden, uw immuunsysteem versterken en een gezond metabolisme bevorderen, inclusief het helpen van uw lichaam om een optimaal niveau van bloedsuikerspiegel te behouden

Noot :

1. - kruidenthees horen eigenlijk niet thuis bij de theesoorten daar zij niet echt afgeleid zijn van de theeplant : bv. kruidenthee op basis van linde, kamille, rozebottel of munt.

1. - Maté (Yerba maté): is geen thee omdat maté gemaakt wordt met een zuid-amerikaanse plant (gelijkend op hulst). De drank is een tonicum rijk aan polyfenolen (mateïne, chemisch structureel sterk vergelijkbaar met coffeïne), vitaminen en mineralen waaronder ijzer en helpt tegen vermoeidheid dankzij de mentale en fysische stimulerende werking.

1. - Matcha : poeder van Groene thee gebruikt in Japan bij de theeceremonie. Dit poeder bevat meer nutriënten dan gewone Groene thee omdat heel het blad wordt gebruikt en niet alleen het aftreksel (infusie) ervan. Zo is matcha rijk aan vitaminen A, E, B en C, aan catechinen (antioxidant looistof), aan polyfenolen (waaronder EGCG, quercetine...) en theïne (stimulans). Een kop matcha kan je vergelijken met een espresso, waarbij de cafeïnegehaltes variëren afhankelijk van de hoeveelheid poeder die wordt gebruikt. Hoe meer poeder, hoe meer cafeïne. Zou teveel aluminium bevatten.

Zowel groene als zwarte thee bevatten antioxidantia (flavonoïden) die een rol kunnen spelen bij het voorkomen van kanker, diabetes, reuma, ouderdoms- en cardiovasculaire ziekten. Er zijn aanwijzingen voor positieve effecten op de bloedvaten, het cholesterolgehalte en de bloeddruk. Ook zou thee tandcariës beperken (thee bevat fluor), gastritis verhinderen (taninnen) en het herpesvirus neutraliseren. Het aminozuur theanine in Groene thee versterkt anderzijds de alfa-hersengolven wat de geest kalmer maar ook alerter maakt American Journal of Clinical Nutrition, Nature, Kingston University, Cochrane Database of Systematic Reviews..

Noot : de hoeveelheid tannine hangt af van de contacttijd : gedurende de eerste 2 à 3 minuten stelt de thee eerst zijn aroma en de actieve stoffen (theïne...) vrij , en dan pas de taninnen. Laat men de thee langer trekken dan 5 à 6 minuten, dan verhoogt de tannine-vrijstelling in belangrijke mate waarop zich een bruine film op het oppervlak van de thee. Het kalmerend effect van thee op het verteringsstelsel wordt toegewezen aan de aanwezigheid van tannine. Een lange contacttijd verhoogt ook de kans op oxidatie van de werkzame stoffen (EGCG...), vooral bij thee in poedervorm (theezakjes). Onmiddellijk drinken.

Aanbevolen contacttijd :

1. - 1 à 3 minuten voor Groene thee
  - 3 à 5 minuten voor Zwarte thee
  - 5 à 6 minuten voor Oolong thee
  - 7 à ... 20 minuten voor Witte thee

Langer laten trekken maakt de thee alleen maar meer bitter.

Aangeraden wordt minstens 1.5 L water per dag te drinken, wat overeenkomt met 6 à 8 koppen thee, een 100% natuurlijke drank, suiker- en calorievrij. Strooi er wel wat kaneel in. Dat stabiliseert het bloedsuikerpeil waardoor je minder goesting krijgt in snacks.

Noot :

Thee bevat van nature veel aluminium. Drink je thee met citroen, dan neem je wel veel aluminium op. Ook alcohol zou de opname van aluminium bevorderen.