Vitamine K

 

          Laatste bijwerking : 2021.11.19

 

 

Menadion

 

 

Fytomenadion (K1)  Menachinon (K2)

 

 

Belangrijk vetoplosbaar vitamine  onmisbaar voor het bot, de bloedstolling (K van koagulation vitamin), en is actief op tal van andere domeinen. Warmtestabiel. Gevoelig voor licht, basen en zuren.

 

Types :

 

K1 of fytomenadion :

1. 1. • in de plantaardige voeding

      • kan in het organisme worden omgezet in vitamine K2

      • komt vooral in de lever terecht

      • betrokken bij de bloedstolling

K2 of menachinon-4 of -7

1. 1. • aangemaakt door de darmflora (bacteriën)

      • uit de intestinale reabsorptie van galzouten : geactiveerd door taurine

      • ook aanwezig in de lever, maar vooral in de arteriën

      • betrokken bij het onttrekken van calcium uit de vaatwand (uit) en Ca-inbouw in de beenderen, tanden (in)

 

K3 of menadion

1. 1. • synthetisch en wateroplosbaar

      • wordt in de weefsels omgezet in vitamine K2 (reductie-reactie gekatalyseerd door vitamine C)

 

Vitamine K werkt enkel optimaal wanneer voldoende vitamine D en calcium aanwezig zijn. Verhoogde calciumspiegels zijn goed voor het skelet maar niet zo goed voor de bloedvaten. Vitamine K beschermt juist de bloedvaten tegen verkalking van de vaatwand.

Overzicht inhoud :

Natuurlijke bronnen

 

Rol in het organisme

 

Tekorten

 

Opletten

 

Nutritionele behoeften

 

Praktisch

Inhoud :

Natuurlijke bronnen :             

 

K1 : komt voor in groene bladgroenten (spruitjes, groene kool, witloof, broccoli, spinazie), salades, aardappelen, groene bonen, tomaten, aardbeien, sojaolie, lever, maar ook in eierschaal. 90% van de ingenomen vit K is vit K1. De biobeschikbaarheid van vit K uit groene groenten is echter beperkt (10 à 15%). Gezien het vetoplosbare karakter van vit K kan de absorptie enigzins worden verbeterd door een weinig vetstof aan de bereiding toe te voegen.

 

vb.  (in mcg/100g)

1. 1. • bloemkool (3600), spruiten (800), broccoli (800), sla (700), spinazie (600), tomaten (400)...

      • varkenslever (600), runderlever (200), vlees (100)...

 

K2 : wordt geproduceerd door E. coli in de darm (dekt ongeveer de helft van de behoefte), maar is ook aanwezig als MK-4 vorm of menatetrenon, in melk, in gefermenteerde melkproducten zoals platte kaas (kwark) en yoghurt, in boter, zuurkool, eigeel, lever en in visoliën. Het menachinon-7 (MK-7) in het Japanse gefermenteerd sojaproduct 'natto', een K2-soort met langere zijketens, is ongeveer 1000 x sterker dan de soorten met korte ketens in onze voeding. Een optimale darmflora is dus cruciaal.

 

Noot :

Ten gevolge haar korte biologische eliminatiehalfwaardetijd (1 uur) komt de MK-4 vorm niet in aanmerking voor gebruik in voedingssupplementen. De MK-7 vorm in voedingssupplementen wordt uit natto geëxtraheerd.

 

De absorptie van vitamine K1 en K2 is afhankelijk van het percentage vet in de voeding en de aanwezigheid van galzuren. Daar tegenover vermindert de consumptie van verzadigde of frituurvetten en van afgeleide vleesproducten (worst, salami...)  de opname van vitamine K1 en K2 en verstoort de eigen aanmaak van vitamine K2 in de darm.

 

Rol in het organisme :             

 

Vit K1 uit de voeding kan in het organisme worden omgezet in het actievere vit K2. Het verschil in activiteit tussen vit K1 en vit K2 heeft mogelijk te maken met het vermoeden dat vit K1 voor een groot deel in de lever uit de circulatie wordt verwijderd, terwijl vit K2 ook de extrahepatische weefsels, waaronder de vaatwanden, kan bereiken.

 

Het is dus vooral de rol van vit K2 die op de voorgrond treedt :

 

 

• onmisbaar voor bloedstollingToegelaten claim (EFSA, European Food Safety Authority) - Zie : Lijst toegelaten claims : vitamine K1 is onmisbaar voor de werking van de bloedstolling : het komt tussen in de lever bij de biosynthese van een aantal proteïnen (bloedstollingsfactoren) zoals protrombine (Factor II) alsook in die van de stollingsfactoren VII (exogeen), IX (endogeen) en X (Stuart Factor). De lever maakt deze (nog niet actieve) factoren aan, terwijl hun activatie wordt verzekerd door een enzym, (het vitamine K carboxylase) met als cofactor het hydrochinon, de gereduceerde vorm van vitamine K.

 

Protrombine ---> bindt op membraanfosfolipide en bindt Ca²⁺, EVZ, Factor X  ---> trombine

1. 1. 1. • trombine  : activeert de omzetting fibrinogeen ---> vit E ---> fibrine

         • • fibrine ---> bindt Ca²⁺  ---> crosslinking fibrine klonter

 

Dankzij de groep Gla, protrombine kan een extra calciumion binden om het trombine te activeren, dat een rol speelt in de hemostase : het zet fibrinogeen om in fibrine en activeert de bloedplaatjes.

 

 

• bevorderen van de botcalcificatie en botaanmaakToegelaten claim (EFSA, European Food Safety Authority) - Zie : Lijst toegelaten claims : vitamine K2 maakt via carboxylatie van de glutaminezuurgroepen (Glu) in protrombine een sterkere Ca²⁺ chelator door het digamma-carboxyglutamaat (Gla) aan te maken in de lever :

 

In het ER kunnen de glutaminezuur-groepen (Glu) van proteïnen gecarboxyleerd worden tot digamma-carboxyglutamaten (Gla) die de capaciteit bezitten calciumionen te binden wat onmisbaar is voor hun activatie. Op dezelfde wijze laat vitamine K2 de fixatie van calcium op osteocalcine toe, een bot-eiwit dat een belangrijke rol speelt bij de calcificatie van het botweefsel. "Gla" is nodig voor de correcte synthese van dit bot-eiwit (en geactiveerd vitamine D3 (calcitriol) bevordert de expressie van het osteocalcine-gen : beiden zijn dus nodig).

 

1. • indien deze Gla-componenten als gevolg van een "subklinische" vitamine K-deficiëntie niet gevormd kunnen worden, dan kan het osteocalcine het calcium niet inbouwen in het bot (subklinisch = zonder dat de bloedstolling in gedrang komt).

 

Op termijn leidt een onvolledige carboxylatie van de Glu-groepen van osteocalcine (door een "subklinisch" tekort aan vitamine K2) tot een verhoogd risico op osteoporose.

 

Vitamine K2 (vooral de MK-4 vorm of menatetrenon) verbetert in diermodellen met osteoporose de botstructuur, verhoogt de botmassa en mechanische sterkte, stimuleert de mineralisatie (afzetting van calcium) en versterkt de collageenstructuur, een cross-linking van vezelweefsel dat elastischer bot aanmaakt en meer weerstand biedt tegen fracturen Iwamoto J, Taketa T, Sato Y, Effects of vit K2 on osteoporosis, Curr Pharm Des. 2004;10(21):2557-76 .

 

Het percentage ondergecarboxyleerd osteocalcine is een zuur gevoelige merker voor een suboptimale vitamine K status.

 

 

• voorkomen van vaatverkalking (arteriosclerose) : vitamine K2 helpt het enzym dat kalkafzettingen in de bloedvatwanden verhindert.

 

Normale afzetting van calcium gebeurt in 2 organen : botten en tanden. Abnormale calciumafzetting gebeurt in 3 locaties in het organisme : de intima van de bloedvaten waar de atherosclerotische plaque zich vast zet en aangroeit, de media van de bloedvaten (de gladde spierlaag van de arteriën) en de hartkleppen.

 

---> Deze abnormale calciumafzetting kan echter pas optreden na beschadiging van de weefsels door overmaat homocysteïne en oxidantia en door een tekort aan essentiële vetzuren, vitamine D3 en vitamine K2.

 

---> Vitamine D beslist vooral over de opname van calcium, terwijl vitamine K2 beslist wat er mee wordt gedaan. Bij een tekort aan vit K2, kan het calcium, dat werd opgenomen met de hulp van vit D, zich keren tegen het organisme door vaatverkalking te bevorderen ipv het been te versterken, en hypertensie bevorderen. Wanneer voldoende vit K2 beschikbaar is, blijft het opgenomen calcium in de bloedbaan waaruit het gebruikt kan worden voor andere doeleinden, zoals botopbouw.

 

Hier wordt het vasculaire matrix Gla-proteïne (MGP) gecarboxyleerd bij voldoende aanwezigheid van vitamine K2. Het gecarboxyleerde Gla-proteïne remt de afzetting van calcium in de plaque. Vitamine K2 helpt aldus calcium uit de bloedvaatwanden te houden en voorkomt zo de ontwikkeling van atherosclerose (maakt de plaque stabieler) en van stenose van de aorta- en mitralisklep.

 

Op termijn leidt een onvolledige carboxylatie van het matrix Gla-proteïne (door "subklinisch" vitamine K tekort) tot een verhoogd risico op vaatverkalking.

 

Vervolgens is de werkelijke concentration van vitamine K2 vooral van groot belang  in de preventie van vaatverkalking, daar het MGP proteïne gevoeliger is voor vitamine K2 dan osteocalcine. De ADH voor vitamine K, vroeger bepaald in functie van de bloedstolling, is echter te laag om maximale carboxylatie van alle Gla-proteïnen te kunnen verzekeren.

 

 

• voorkomen van vaatverkalking (arteriosclerose) door verbeteren van het vetmetabolisme : na acht weken vit K2-suppletie zag men een verlaging in de bloedspiegels van triglyceriden, totaalcholesterol, non-HDL-cholesterol en LDL-cholesterol bij Afro-Amerikaanse kinderen. De mate van verlaging van triglyceriden en non-HDL-cholesterol was gerelateerd aan de mate van verbetering van de vitamine K2- status .

 

 

• verzekeren van de calciumdistributie in het organisme : vitamine K reguleert niet alleen de bloedstolling, het reguleert ook de distributie van calcium : zelfs bij voldoende aanwezigheid van calcium leidt onvoldoende vit K2 tot een verstoorde calciumdistributie en verder tot calciumgebrek in de botten (osteoporose), tot de afzetting van calcium in de bloedvaten (coronaire hartziekten, nier- en neurodegeneratieve ziekten) en tot bepaalde typen kanker. Er is dus naast calcium en vitamine D ook vitamine K nodig in de preventie van osteoporose en van hart- en vaatziekten. Vitamine K2 zorgt voor een snellere absorptie van calcium en fosfor doorheen de intestinale mucosa (via het Ca-transport-proteïne) in samenwerking met vitamine D3.

 

 

• insulinesecretie bevorderend : vitamine K oefent een gunstige invloed uit op de insuline-secretie en op de insulinegevoeligheid --->  stijging van de Insulinogene index en risicoverlaging op type 2-diabetes Beulens JW, Van der A DL, Grobbee DE et al. Dietary phylloquinone and menaquinones intake ans risk of type diabetes, Diabetes Care, 2010 Apr 27 .

 

 

• anticarcinogene eigenschappen :

• • vitamine K2 (vooral de MK-4 vorm of menatetrenon) en K3 blijken de celdeling te kunnen remmen en bezitten anticarcinogene eigenschappen in de behandeling van kanker van de longen,  lever, de darm, de maag, borst en prostaat, en de mond ; vitamine K1 kan helpen leverkanker stabiliseren,

  • • hoge dosissen vitamine K3 + C worden gebruikt als adjuvans in de klassieke antikankertherapie (vitamine C katalyseert de omzetting (reductie) van het synthetische vitamine K3 naar K2 in het organisme).

 

1. • vitamine K3 zou in bepaalde omstandigheden ook optreden als pro-oxidant met vorming van het semichinon vrije radicaal. In aanwezigheid van ijzer kan het hydroxylradicaal (OH^-) aanmaken, een erg schadelijke oxidant (Fenton reactie met verhoging van de oxidatieve stress als gevolg) ; de sterk oxidatieve activiteit van Vit K3 en Vit C veroorzaken samen ook het afsterven van de cel door autoschizis, met beschadiging van de celmembraan en afwerpen van het cytoplasma.

 

1. • vitamine K zou een aantal van de regelproteïnen, die tussen komen bij de verschillende fasen van de celdeling, kunnen remmen.

   • • de groeiende oxidatieve stress en de remming van bepaalde regelproteïnen van de celdeling kan leiden tot apoptose (zelfmoord) of necrose (afsterven) van de cel.

 

1. • vitamine K remt de tumor-angiogenese (de vorming van nieuwe bloedvaten die de tumor van zuurstof en voedingsstoffen moet voorzien).

 

 

• antiinflammatoire eigenschappen :  vitamine K remt de productie van prostaglandine PGE₂ (zie "Inflammatie-respons"), van interleukine -6 (IL-6, een cytokine : zie ook : "Immuunrespons"), van TNF en CRP. Met een beter vitamine K status werden inderdaad lagere concentraties ontstekingsmarkers (monocyten) gezien, wat suggereert dat vitamine K een beschermende rol zou spelen tegen inflammatie. Naast vitamine K speelt ook vitamine D een belangrijke rol in de immuunrespons omdat het de kwaliteit van de opslag in het geheugen van een immuunreactie en de wijze waarop dit gebeurt verbetert. Zij vermindert echter de ontstekingsmarkers in het serum niet significant American Journal of Epidemiology, Shea, M.K. & all, online nov. 15, 2007 .

 

 

• antioxidant :  vitamine K is een van de krachtigste antioxidantia, sterker nog dan vitamine E en CoQ10.

 

Tekorten :             

Er bestaat geen goede testmethode voor de bepaling van vitamine K. Er bestaat wel een bloedtest (stollingstijd) maar deze is niet steeds waardevol bij de bepaling van een vitamine K deficiëntie in de beenderen en de vaatwand.

 

Oorzaken :

 

1. • baby :

 

1. 1. • zwakke vit K-reserves bij de moeder!

      • beperkt transport van vitamine K door de placenta tijdens zwangerschap

      • lage waarden in moedermelk bv. door het nemen van anti-epileptica, of vitamine K-antagonisten door de moeder (verhinderen de intestinale opname van vit K)

      • steriele darmflora bij pasgeborene : (nog) geen vitamine K producerende darmflora

      • • kan leiden tot excessieve bloedingen in maag, darm en navelstreng

 

1. • volwassenen :

 

1. 1. • gestoorde vetabsorptie : vitamine K is vetoplosbaar

      • galpathologie (tekort aan galzouten, verstopping door galstenen...), leverziekte

      • coeliakie (spruw tgv glutenovergevoeligheid) : absorptieprobleem

      • ziekte van Crohn, diverticulitis, darmziekte... : absorptieprobleem

      • chronisch gebruik van paraffine, laxativa : bevordert de eliminatie van vitamine K

      • onevenwichtige voeding samen met antibiotherapie : vernietiging van de darmflora

      • uitsluitend parenterale voeding

      • vitamine K antagonisten, cholestyramine, statines (hinderen de synthese van vit K2 en kunnen zo leiden tot arteriosclerose), rattenverdelgingsmiddelen...

      • overdosis aspirine en slaapmiddelen : remmen de vit K activiteit en synthese

      • corticosteroïden, anticonvulsiva (epileptie) : verhogen de eliminatie van vit K

      • hoge dosissen vit A en E : kunnen het vitamine K-niveau verlagen

      • ...

 

Symptomen :

 

1. • neusbloedingen (langere coagulatietijd)

   • couperose

   • langzaam genezende wonden

   • interne bloedingen (spieren, dikke darm...), blauwe plekken

   • bloedend tandvlees, menstruatieklachten

   • erge vermoeidheid

   • excessieve diarree, colitis

   • chronisch :

   • • verlies van botmassa

     • • osteoporose

       • osteoartritis (meest voorkomende vorm van artritis, een ontstekingsvorm van gewrichtsslijtage)

       • weefselverkalking

       • atherosclerose (vit K2 activeert het matrix Gla-proteïne dat de aderen beschermt tegen verkalking)

     • slecht gebit

 

Opgelet :

1. 1. • bij vitamine K deficiëntie en extra gebruik van vitamine E en van calcium kan het risico op bloedingen verhogen.

      • een tekort aan vitamine P speelt ook een rol bij perifere symptomen zoals couperose, blauwe plekken, bloedneus...

 

Opletten :             

 

Bij patiënten met :

 

1. • ?

 

Zwangerschap/Borstvoeding :

 

1. • geen problemen werden vastgesteld met normale dosissen gedurende de zwangerschap en de lactatieperiode

 

Mogelijke interacties met :

 

Medicamenten :

1. • antibiotica, laxativa... : kunnen de behoeften aan vitamine K verhogen

   • anticoagulantia : hun effect kan worden afgezwakt met vitamine K

   • colestyramine, colestipol, orlistat : kunnen de intestinale absorptie van vit K verminderen

   • bepaalde anticonvulsiva (fenytoïne, carbamazepine, fenobarbital...) : kunnen de intestinale absorptie van vit K remmen

   • paraffine-olie : kunnen de intestinale absorptie van vit K verminderen

   • sucralfaat : kan de intestinale absorptie van vit K verminderen

 

Nutriënten :

1. • vitamine A : bij hypervitaminose A kan hypertrombinemie optreden die door vitamine K kan gecorrigeerd worden

   • vitamine E : hoge doses vit E (1200mg/dag) verhogen de behoeften aan vit K bij patiënten onder anticoagulantia

 

 

Te verwachten neveneffecten :

 

1. • de orale aanvoer van natuurlijke vormen van vitamine K leidt niet tot nevenwerkingen

   • ...

 

Nutritionele behoeften :             

 

Vit K1 - Fytomenadion :

 

Leeftijd	ADH (mcg)	ODD (mcg)
0 - 6 maanden	10
7 - 11 maanden	10
1 - 3 jaar	15
4 - 6 jaar	20
7 - 10 jaar	30
11 - 14 jaar	45
15 - 18 jaar   M	65
V	65
Volwassene M	50-70	K1 : 9000 K2 : 45-1000
V	50-70
+ 70 jaar       M	50-70
V	50-70
Zwangerschap	50-70
Borstvoeding	50-70
Andere :	-

 

 

ADH : Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid (Bron : Voedingsaanbevelingen voor België (Hoge Gezondheidsraad)).

 

* : de laatste wetenschappelijke gegevens bevelen een opname aan, gebaseerd op de berekening van 1 μg/kg lichaamsgewicht.

 

ODD : Orthomoleculaire Dagelijkse Dosis.

 

 

Een orale dosis van 2mg per ampul (Konakion pediatric°) wordt gegeven bij de geboorte ter voorkoming van het bloedingsrisico (of via i.m. doch te mijden wegens mogelijke allergische reacties). Alhoewel zelden voorkomend kan dit syndroom bij de boreling de dood of neurologische schade veroorzaken. Bij zuigelingen kan immers een tekort aan vit K voorkomen tgv de beperkte reserves bij de geboorte (zwakke placentaire overgang), de zwakke aanvoer via de moedermelk en de ontoereikende synthese ervan door de darmflora.

 

Indien het kind borstvoeding krijgt, wordt deze dosis elke week herhaald, gedurende minstens de eerste 3 maanden.

 

Voeding op basis van melk moet verrijkt zijn met vitamine K. In Nederland en België werd de toediening van vit K aan baby's die borstvoeding krijgen bepaald op 25mcg/d, vanaf de 8ste dag tot de leeftijd van 3 maanden. In 2010 verhoogde Nederland deze vit K-suppletie tot 150mcg/d... (deze nieuwe aanbevelingen gelden niet voor baby's gevoed met babymelkpoeder : deze melken bevatten reeds een hoog gehalte vit K en garanderen ook een betere biobeschikbaarheid www.gezondheidsraad.nl
 ).

 

Bij volwassenen is de bacteriële synthese in de darm de belangrijkste bron van vitamine K.

 

Praktisch :             

 

Gebruikelijke dagdosis in voedingssupplementen : 20 - 100mcg.

Optimale dosis voor een complete carboxylatie : 1000mcg.

Toxische dagdosis : geen (buiten massieve dosissen van de synthetische vorm).

 

Hoge dosissen vit K zullen het bloed niet onnodig doen stollen. Vit K bezit naast een stollingseffect namelijk ook aan antistollingseffect, en is in staat de bloedstolling te reguleren, afhankelijk van de behoefte. Dit in tegenstelling tot antihemorragica (die het bloed doen stollen) en anticoagulantia (die het bloed verdunnen), of dat nu nodig is of niet...

 

Dieet :

 

1. • Volgende voedingsmiddelen zijn rijk aan vitamine K : alle kolen (bloemkool, Chinese kool, rode kool, broccoli, spruitjes), spinazie, sla, tomaat alsook lever.

   • • opgelet : deze voedingsmiddelen dienen dan ook met mate gebruikt te worden.

 

1. • Geharde oliën (in margarine bv. ) kunnen de absorptie van vitamine K uit de darm remmen.

 

1. • Overrijpe bananen : alleen wanneer de schil zwart is geworden maakt de banaan overvloedig vitamine K aan!

 

Supplementen K2-MK7, de actiefste vorm (extract uit natto) :

 

1. • Vit K2-MK7 en D3 samen geven tegen osteoporose.

 

1. • Vit K2-MK7 en D3 samen geven bij zwangerschap om zo een optimale botcalcificatie te verzekeren thv het embryonaal beenweefsel.

 

1. • Vit K bij zwangerschap : bij zwangerschap loopt de vrouw een verhoogd risico op trombose, want door hormonale veranderingen ondergaat haar lichaam fysiologische veranderingen. Deze laatste zijn erop gericht om het bloedverlies bij de bevalling te verminderen. Maar tegelijkertijd leiden ze tot een hoger risico op trombose. Het risico neemt toe met de duur van de zwangerschap en is het hoogst in het kraambed en de weken nadien.

 

1. • Vit K aan pasgeborene : daar vitamine K de placenta niet kan passeren, heeft de foetus ook geen reserve aan vitamine K, en omdat de pasgeboren baby nog te weinig goede darmbacteriën bezit, heeft het niet de mogelijk zelf voldoende vitamine K aan te maken. Om hersenbloedingen te voorkomen krijgen alle baby's vlak na de geboorte extra vitamine K en wordt vitamine K toegevoegd aan de babyvoeding of, ingeval van borstvoeding, wekelijks via een orale dosis.

 

1. • Vit A en E zijn vit K - antagonisten : vit A remt de absorptie van vit K in de darm en vit E remt het carboxylase-enzym van vit K.

 

1. • Een optimale darmflora dankzij :

   • • een ongeraffineerde voeding met respect voor de voedingspiramide,

     • probiotica (Acidophylus culturen in yoghurt, kefir (zie : "Melkproducten en afgeleiden, gefermenteerde")) en vezels als prebiotica,

     • een goede darmtransit : fysische oefeningen verbeteren de darmperistaltiek.

 

1. • Galzouten en taurine zijn nodig voor de intestinale absorptie van vit K.

 

Opgelet :

1. 1. • langdurige breedspectrum antibiotherapie kan de bacteriën vernietigen die vit K synthetiseren in de darm,

      • farmaca zoals antiepileptica en vitamine K-antagonisten zijn te mijden (verstoren de synthese van vit K),

      • ook het gelijktijdig gebruik van minerale oliën (paraffine...) en harsen (cholestyramine...) is te mijden (absorptie van vit K),

      • vermijd een overmatige aanvoer van calcium : deze kan interfereren met de intestinale absorptie van vit K : hoger risico op bloedingen.

 

1. • Bij couperose : Symvita° (dr. Vogel).

 

 

 

 

De lezer dient steeds in acht te houden dat de beschreven curatieve eigenschappen in geen enkel geval het medisch advies vervangen, welke steeds onmisbaar is bij het stellen van een diagnose en bij bepaling van de ernst van de aandoening. Wel wordt de gebruiker gestimuleerd beslissingen met betrekking tot zijn gezondheid te nemen, op basis van eigen research, steeds in samenspraak met een professionele gezondheidswerker.

 

In alle gevallen valt het gebruik van dit programma enkel onder de controle, het beheer, de risico's en de verantwoordelijkheden van de gebruiker.