Testosteron

 

          Laatste bijwerking : 2023-09-12

 

 

Testosteron Is het "basis" androgeen (mannelijk hormoon) en valt op door zijn androstaanstructuur.

 

 

Androgenen spelen een voorname rol in onze seksualiteit, en niet enkel bij mannen. Ook vrouwen produceren androgenen, maar 10 x minder dan mannen. Toch schijnen vrouwelijke seksuele verlangens gedeeltelijk afhankelijk te zijn van androgenen : vrouwen hebben over het algemeen meer zin in sex rond hun ovulatie, dan hebben zij het hoogste testosteronniveau. Bij vrouwen bij wie de baarmoeder werd weggenomen en dus nog enkel de helft androgenen produceren via de bijnieren, werd o.a. een vermindering van de lustgevoelens en van de seksuele fantasie opgemerkt. Zonder dat dit daarom gaat doorwegen op de seksuele relatie, want hier speelt de seksuele ontplooiing van de vrouw en van de partner een veel grotere rol.

 

Bij mannen speelt testosteron wel een belangrijke rol in de seksuele beleving, maar het verband is eerder circulair dan lineair : de seksuele activiteit kan het testosterongehalte verhogen en een verhoogde testosteronspiegel zal de seksuele lust en de algemene tonus bevorderen. Dit effect is op zijn beurt relatief en afhankelijk van de psycho-affectieve context. Alles zit in 't koppeke!

 

Overzicht inhoud :

 

Vorming

 

Rol in het organisme

 

Testosteron-gehalte

 

Praktisch

 

Inhoud :

         

Vorming :

Man :

 

1. • Testosteron wordt aangemaakt in de Leidig-cellen (testes) uit cholesterol, onder rechtstreekse controle van het adenohypofyse hormoon LH, wiens afscheiding zelf wordt geregeld door het gonadoreline, welke op zijn beurt wordt afgescheiden in de hypothalamus... (een kleine hoeveelheid testosteron (10%) wordt ook aangemaakt in de bijnierschors).

 

Cholesterol (uit voeding, koolhydraten, vetten)  

 

>  DHEA  >  Testosteron  >  Dehydrotestosteron of 17β oestradiol

 

1. • De productie van testosteron is het hoogst in de groeifase en daalt met de leeftijd. Een versnelde daling werd vastgesteld bij verdriet (depressie) en bij overgewicht.

 

Vrouw :

 

1. • Het merendeel van de testosteronproductie heeft plaats in de eierstokken (tijdens de vruchtbare periode), maar een klein gedeelte wordt ook direct ter plaatse aangemaakt in de weefsels.

   • Die aanmaak vermindert al na je dertigste.

 

 

         

Rol in het organisme :

 

• Androgene werking :

 

1. • Testosteron speelt een hoofdrol in de organisatie van de directe en indirecte functies bij de voortplantingsactiviteiten van de man.

 

Testosteron :

 

 Rol in :

1. 1. 1. • spermatogenese en evolutie, rijping en motiliteit van de spermatozoa

         • prenatale geslachtsdifferentiatie

         • prenatale depressie van de borstontwikkeling

         • prenatale ontwikkeling van het (intern) mannelijk genitaal systeem, de prostaat uitgezonderd

         • ontwikkeling van het extern en intern mannelijk genitaal systeem gedurende de puberteit, met uitzondering van de prostaat

         • stemverandering

         • groei van pubis- en okselhaar

         • baard en lichaamsbeharing

         • verbening van de epifyse bij de groeistop

         • eiwitretentie en spieraanmaak ; mannelijk spier- en vetverdelingspatroon (anabole activiteit)

 

Enkel het vrije testosteron wordt beschouwd als biologisch actief.

 

Sommige taken voert het echter niet zelf uit : in enkele organen wordt het in de cel aangekomen testosteron :

 

1. 1. 1. • ofwel eerst gebonden aan het SHBG (Sexual Hormon Binding Globuline) en verder omgezet tot het 5 alfa-dihydrotestosteron (DHT, androstanolon) via het testosteron-5-alfa-reductase of,

 

1. 1. 1. • omgezet tot het intrinsiek vrouwelijk hormoon estradiol via het aromatase-enzym : nodig voor het behoud van de botdensiteit en -kwaliteit bij de man,

 

1. 1. 1. • uiteindelijk blijft ongeveer 2% testosteron ongebonden : enkel dit vrije testosteron kan binden op de celreceptoren.

 

Eenmaal gelinkt aan het serum SHBG is het testosteron niet meer vrij voor het binden aan de cellulaire receptoren.

 

De hoeveelheid beschikbare SHBG kan echter variëren : haar gehalte daalt bij obesitas, hyperProlactinemie, hyperinsulinemie en hypothyroïdie. Omgekeerd is het SHBG-gehalte verhoogd bij bejaarden, bij cirrose en in geval van hyperthyroïdie.

 

1. 1. 1. 1. • stijgt het gehalte SHBG dan daalt het percentage vrij testosteron : om deze daling te compenseren wordt meer testosteron aangemaakt,

            • een laag gehalte SHBG werd geassocieerd aan een verhoogd voorkomen van visceraal vet.

 

 

Voor de taakverdeling :

 

5-Alfa-dihydrotestosteron (DHT) :

 

DHT is een zuiver androgeen (het kan niet gearomatiseerd worden naar een oestrogeen) en zijn voorkomen is vrijwel uitsluitend intracellulair.

 

5-alfa-dihydrotestosteron is veel actiever op de androgeen receptor :

 

1. 1. 1. 1. 1. • prenatale ontwikkeling van het extern mannelijk genitaal systeem

               • ontwikkeling van de prostaat bij de puberteit

               • baard en lichaamsbeharing ; recessie van het hoofdhaar en haarverlies

               • stimulatie van de talgklieren

               • calciumretentie in beenderweefsel

               • erytropoïese (productie van rode bloedcellen)

 

DHT is verantwoordelijk voor de groei van het prostaatweefsel (stroma) op latere leeftijd. Wil men het prostaatkliervolume verlagen (bij BPH) dan maakt men gebruik van 5-alfa-reductase-inhibitoren.

 

Estradiol in het mannelijk lichaam :

 

1. 1. 1. 1. • prenatale  "print" aanmaak van het later mannelijk gedrag

            • prenatale  "print" aanmaak van het typische mannelijke tonische (niet cyclische zoals bij de vrouw) FSH en LH secretiepatronen

            • feedback-inhibitie van de gonadoreline en FSH secretie t.h.v. de hypothalamo-hypofysaire as en zo van de productie van testosteron

            • stimulatie van de secretie van groeihormoon (zie : "Hormonaal stelsel") en zo van de plotse groei bij de puberteit

 

1.  

• Anabole werking :

 

1. • Testosteron (eventueel na omzetting tot dihydroderivaat of tot estradiol) bindt zich na transport door de celmembraan met de steroïdreceptoren ; dit complex verhuist naar de nucleus (translocatie) waar RNA-polymerase en mRNA (messenger RNA) worden aangemaakt.

    

   Dit resulteert in de biosynthese van voor de cel specifieke functionele peptides of eiwitten (groeifactoren).

    

   • Hierdoor heeft testosteron, naast een androgene werking, ook een sterk anabool effect op de eiwit- en de calciumstofwisseling. Het bevordert de eiwitsynthese en remt de eiwitafbraak en heeft zodoende een stikstofbesparend effect (anabole werking).

 

1. • De skeletrijping is afhankelijk van testosteron omdat het na een aanvankelijke bevordering van de epifysaire kraakbeengroei de sluiting van de epifysaire schijven veroorzaakt (beëindiging van de groei).

 

 

• Andere werkingen :

 

Testosteron

 

1. • bevordert de erytropoïese (en gaat dus anemie tegen).

   • gaat osteoporose tegen en remt het verlies aan spiermassa.

   • vermindert het lichaamsvet, vooral het vet ter hoogte van de buik (abdominaal), die het cardiovasculair risico verhoogt.

   • verhoogt de insulinegevoeligheid : lage testosteronwaarden bevorderen zo het ontstaan van diabetes...

   • normaliseert het totale gehalte aan cholesterol.

   • bevordert de vorming van myeline (door oligodendrocyten) rond axonen die de neuronen in de hersenen en in het beenmerg met elkaar verbinden (gezien bij muizen) : toepasbaar bij Multiple Sclerose?...

   • beschermt tegen prostaatkanker .

 

• Bij de vrouw :

 

Bij de vrouw wordt testosteron vooral aangemaakt in de eierstokken en in de bijnier. Alhoewel testosteron vooral als een mannelijk hormoon wordt aanzien (verantwoordelijk voor beharing, spieren, vechtlust en lust), is dit hormoon ook essentieel bij vrouwen. Bij hen beschermt testosteron de hersenen, spieren, beenderen en hart. Daarnaast zorgt testosteron ook voor de sensuele aantrekking... Testosteron maakt dus deel uit van een natuurlijke hormonale homeostase.

 

 

• testosteron remt veroudering, bevordert de vetverbranding en gaat cellulitis tegen. Ook geeft het daadkracht in stresssituaties, stimuleert het een gezonde hartfunctie, het verbetert je energie en humeur en vergroot je libido. Een gezond testosteronniveau in combinatie met een gezonde leefstijl kan de kans op verouderingsklachten, zoals botontkalking en spierzwakte, verminderen.

 

 

• de ovariële testosteronproductie stopt op een natuurlijke wijze bij de menopauze. Tekorten aan testosteron kunnen op dat moment bij veel vrouwen optreden. Dit gaat gepaard met onaangename symptomen :  

 

• spieren, beenderen en hart verliezen hun bescherming met als gevolg verlies van spier- en beenmassa, ontstaan van artrose en reuma (testosteron is een anabool hormoon). Ook de huid verliest stilaan haar elasticiteit, wat goed te zien is onder de armen nadat het spierweefsel verdwenen is.
• thv de hersenen : verlies van ruimtelijk inzicht, minder goed geheugen, lagere leercapaciteit en hoger risico op dementie...
• stijging van het cholesterolgehalte en van het gewicht.
• libidodaling, minder energie.
• cellulitis, waterretentie. 
• ...

 

 

• het gebruik van de combinatiepil (oestroprogestagene associaties) veroorzaakt testosteronverlies (60 à 80%!) : vrouwen onder normale omstandigheden hebben hogere testosteronspiegels dan oestrogeenspiegels; door het testosteronverlies treden bij 10 tot 15 procent van vrouwen die de pil gebruiken stemmingsstoornissen op (voelt zich gemakkelijk gefrustreerd, geviseerd, bekritiseerd...) en hebben last van een negatief effect op het seksueel functioneren... .

 

 

• het polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS) is de meeste voorkomende endocriene ziekte bij genitaal actieve vrouwen en de voornaamste oorzaak van vrouwelijke onvruchtbaarheid. PCOS wordt gekenmerkt door minstens 2 van de volgende symptomen :

 

• - anovulatie, dysovulatie of amenorroe met onregelmatige, lange of compleet afwezige cycli
•  
• - hyper-androgenie of een gevoeligheid aan mannelijke hormonen met overmatige haargroei (hirsutisme), acne en haarverlies (alopecia)
•  
• - cystes (vochtblaasjes) op de eierstokken.

 

Maar de eierstokken en de bijnieren starten niet zomaar met het overmatig produceren van mannelijke hormonen (androgenen zoals testosteron,DHEA en androsteron), maar als gevolg van een onevenwicht in het organisme, veroorzaakt door ofwel :

 

• door insulineresistentie , gekenmerkt door gewichtstoename of obesitas, metabole problemen en acne of door haaruitval. Chronisch verhoogde insulinespiegels stimuleren immers de ovariële productie van testosteron. Doch niet alleen wordt de vrijstelling van testosteron gestimuleerd, ook de productie van oestrogenen, wat de gevoelige verhouding oestrogenen/progesteron verstoort. Hierdoor ontstaan symptomen zoals hoofdpijn, waterophoping, endometriose, overmatige (of afwezige) regels en gespannen en gezwollen borsten.

• door een ontsteking veroorzaakt door een te doorlaadbare darm (auto-immune oorsprong),

• door een schildklierprobleem (ovaria hebben het hormoon T3 nodig), 

• door een voedingstekort (vooral van zink en jood),

 

of door :

 

• een gluten- of caseïne-intolerantie of door een overmatige blootstelling aan toxines. Zij kunnen optreden als sterke endocriene verstoorders die de eisprong kunnen verhinderen, de hormoonreceptoren verstoren en de vrijstelling van androgenen door de bijnieren stimuleren. Vrouwen die lijden aan deze vorm van PCOS zijn niet noodzakelijk obees maar eerder erg slank. In tegenstelling tot de vorige gevallen hebben deze vrouwen eerder een tekort aan oestrogenen dat de ovulatie en de productie van progesteron verhindert.

Er bestaan waarschijnlijk randgevallen waarbij een meerdere oorzaken samen optreden. Er bestaat ook duidelijk een genetische gevoeligheid bij de opgesomde mogelijke oorzaken, want sommige vrouwen kunnen veel suiker eten of een ontstekingstoestand dragen zonder daarom te lijden aan diabetes of aan PCOS.

 

         

Testosteron-gehalte :

 

Het normaal gehalte vrij testosteron (1% van het totaal testosteron in het bloed) in het serum variëert tussen 300 en 1200ng/dl (9 tot 40pg/ml). De marge is dus relatief belangrijk. De verhouding estradiol/vrij testosteron moet idealiter < 1. De meeste mannen ouder dan 40 bereiken dit niveau niet meer.

 

Het belangrijkste kenmerk voor een daling van het testosteronniveau is libidoverlies. Meestal tengevolge van een ongezonde levensstijl, zittend leven en obesitas. Niet omgekeerd!

 

Het gehalte testosteron daalt op een natuurlijke wijze bij alle ouder wordende mannen (> 50 tot 70 jaar), maar kan reeds op jongere leeftijd dalen door bepaalde chronische aandoeningen en onder invloed van uitwendige factoren :

 

Chronische aandoeningen :

 

1. 1. • overgewicht, verhoogde ontstekingsniveaus (cytokines) door ontstekingsdieet

      • vitamine D-tekort Pilz S, Frisch S, Koertke H et al. Effect of Vitamin D Supplementation on Testosterone Levels in Men. Horm Metab Res. 2010 Dec 10. [Epub ahead of print]

      • zink-tekort : zink is nodig om een normaal testosterongehalte te handhavenToegelaten claim (EFSA, European Food Safety Authority) - Zie : Lijst toegelaten claims : een tekort aan zink verhindert de hypofyse om LH en FSH vrij te stellen, die de aanmaak van testosteron stimuleren ; een tekort aan testosteron verhoogt het risico op prostaatkanker ;

      • diabetes : insuline ↑ > insulineweestand ↑ > insulinegevoeligheid ↓ >  testosteronproductie ↓

      • atherosclerose

      • chronische nierinsufficiëntie

      • slaapapnoe-syndroom (waarbij COPD en coronaire atherosclerose een rol spelen) : zie ook "Slaapstoornissen"

      • stress (fysische of psychische) : stress ↑ > cortisol ↑ > insuline ↑ > testosteronproductie ↓

      • ....

 

Uitwendige factoren :

 

1. 1. • bepaalde farmaca (paracetamol , aspirine, NSAID , corticoïden, statines Dr Michel de Lorgeril : Un crime sexuel presque parfait : statines contre cholestérol, Editions A4SET, antipsychotica, chemotherapeutica, antiretrovirale  behandeling...) : zij zijn dus endocriene verstoorders.

      • alcoholmisbruik

      • ftalaten (chemische stof gebruikt in de productie van plastics) Desdoits-Lethimonier C. et al. Human testis steroidogenesis is inhibited by phthalates. Hum. Reprod. first published online March 8, 2012.

      • ...

 

Noot :

1. 1. • Rokers hebben meestal een hoger testosterongehalte dan niet-rokers. Hogere gehaltes vrij en totaal testosteron verhogen het risico op nierstenen bij mannen Li Jin-YI et coll. : Testosterone and androgen receptor in human nephrolithiasis. J Urol., 2010; 184: 2360-2363. .

 

1. 1. • Blootstelling aan combinaties van chemicaliën (pollutie) bij de foetus maakt dat er steeds meer baby's worden geboren met misvormde geslachtsorganen. Anomalieën als hypospadie, een afwijking van de penis, komen meer en meer voor. Stoffen die in gangbare doseringen niet de minste invloed hebben op ons hormoonstelsel, kunnen samen uiterst delicate hormonale evenwichten verstoren. Vroeg in de zwangerschap kan zo'n cocktail (naast erfelijke factoren) tijdelijk het mannelijk hormoon testosteron neutraliseren en daardoor bij de foetus de groei van de penis voortijdig stopzetten.

 

1. 1. • De hormoonconcentraties bij adolescenten wordt ook sterk beïnvloed door de vervuiling Prof. Nicolas van Larebeke, UGent, Journal of Exposure Science and Environmental Epidemiology, 2009 :

 

1. 1. 1. • zo gaan de testosteron-waarden bij 14- en 15- jarigen stijgen in associatie met hogere concentraties in het bloed van PCB, hexachloorbenzeen (HCB)... : een verdubbeling van de PCB resp. HCB concentratie ging gepaard met een stijging van 18.6% resp. 17.6% van het vrije (actieve) testosteron.

 

1. 1. 1. • de testosteronconcentratie daalt daarentegen bij hoge concentraties cadmium in de urine : een verdubbeling van de cadmiumconcentratie zorgt voor een daling van 17.6% van dat vrije testosteron.

 

Merkwaardig is dat de effecten bij lage concentraties 3 à 5 x krachtiger blijken.

 

1. 1. • Een laag testosterongehalte in het bloed gaat gepaard met een hoger risico op prostaatkanker. Hoe lager het testosteronpeil, hoe agressiever ook de kankercellen en hoe groter het risico op uitzaaiingen. Bij erectieproblemen is het daarom ook aangewezen eerst een testosterongehalte-bepaling uit te voeren. De juiste afstelling van het testosteronniveau zal niet alleen de erecties verbeteren maar ook het energieniveau, het geheugen en de spierkracht, en het risico op prostaatkanker minderen.

 

Testosteron bijslikken zal je misschien iets meer spiermassa doen krijgen, maar helpt vooral je eigen productie om zeep. Bovendien zijn mannen van een bepaalde leeftijd iets dikker, waardoor testosteron in het vetweefsel ook nog wordt omgezet naar vrouwelijk hormoon...

 

Ook de omzetting van testosteron naar  estradiol via het aromatase-enzym kan bijdragen tot prostaatgroei- en kanker. Gelukkiglijk oefent testosteron ook een antagonistische werking uit op estradiol, wat verklaart waarom het risico op prostaatkanker groter is bij mannen met lage testosteron-spiegels . Verborgen bronnen van stoffen met estrogene werking (xeno-oestrogenen zoals bisfenol A, ftalaten... en fyto-oestrogenen in bv. soja; bepaalde zware metallo-oestrogenen zoals Al, Cd, Cu, Pb, Ni, Sb... en resten van de pil/geneesmiddelen in gezuiverd afvalwater) verhogen aldus de kans op prostaatkanker.    

 

1. 1. • Dieronderzoek wijst uit dat testosterondeficiëntie aderverkalking versnelt, en de toediening van testosteron dit juist voorkomt Heart 2010;96:1821-1825 doi:10.1136/hrt.2010.195412  . Lage testosteronwaarden verhogen daarom ook het risico op hartaandoeningen .

       

      • Lage testosteronwaarden verhogen de kans op depressie en depressieve symptomen .

       

      • Het aanpakken van stress, voldoende slaap en het trainen van grote spiergroepen (gewicht heffen, deadlifts en squats) kan leiden tot een hoger testosteronniveau met alle voordelen vandien.

       

      • Een andere manier van krachttraining is hoge intensiteit intervaltraining (HIIT) (zie : "Bewegen"). Daarbij wissel je intensief trainen af met korte pauzes, waarin je op lagere intensiteit traint. Krachttraining zorgt voor meer vetverbranding dan klassieke cardiovasculaire duurtraining (cardio). Dit komt door het zogenoemde afterburn-effect. Dit houdt in dat je tijdens de training relatief minder calorieën verbrandt, maar dat de verbranding na de training nog urenlang verhoogd is.

 

         

Praktisch :

 

De testosteronaanmaak stimuleren met :

 

1. • voeding : haver, Ginseng, Fenegriek, oesters, kreeft, garnalen, shii-take, sojabonen, zemelen, pompoenpitten...

   • supplementen : DHEA, zink...

   • bewegen : vooral met HIIT-training (High Intensity Interval Training)

 

 

Hoe het metabolisme van testosteron beïnvloeden :

 

op het niveau van :

 

1. • vrij testosteron :

 

1. 1. • daling door binding met lignanen uit vezels

      • stijging door aromatase-remming voor de omzetting naar 17β-oestradiol : quercetine (uien), Urtica dioïca, Serenoa repens...

      • een stijging van het testosteron gehalte wordt klaarblijkelijk bevorderd door het hormoon DHEA

 

1. • 17β -oestradiol :

 

1. 1. • inductie van de ontgifting-enzymen van fase I (cytochroom P450) en fase II (glutathion, FAD) -reacties, met versnelde eliminatie als gevolg : glucosinolaten en indolen (in kruisbloemige groenten zoals kolen, broccoli)

      • binding : vitamine D

 

1. • SHBG :

 

1. 1. • daling door binding : β - sitosterol (Groene thee), Urtica dioïca, Pygeum Africanum, Serenoa repens, Cucurbita pepo, lignanen pompoen

      • stijging door stimulatie van de synthese door : fyto-oestrogenen in soja, hop...

 

1. • 5-α hydroylase of reductase voor de omzetting naar DHT :

 

1. 1. • activatie door arginine, stress, calcium, cadmium ...

      • remming door : lignanen uit vezels, Zn, Serenoa repens, Cucurbita pepo, natuurlijk progesteron, finasteride, tamoxifen, Glycina max, vitamine D (daalt bij bejaarden, geactiveerd door B, PTH) ...

 

1. • DHT :

 

1. 1. • daling door activatie van de afbraak : I, Mg, Cr, Serenoa repens (Saw Palmetto)...

      • daling door remming van de activiteit : lycopeen (tomaten)

 

1. • Androgeen receptoren in de prostaat :

 

1. 1. • bezetten van androgeen-receptor : vitamine D (daalt met de ouderdom)

 

Recente studies wijzen op een verhoogd risico op beroerte, hartaanval en dood met supplementen van het synthetisch testosteronhormoon . Volgens de PRAC-herziening (Pharmacovigilance Risk Assessment Committee) is er geen consistent bewijs dat het gebruik van testosteron bij mannen die er niet genoeg van produceren (een aandoening gekend als hypogonadisme) het risico op hartproblemen verhoogt .

 

          

 

 

De lezer dient steeds in acht te houden dat de beschreven curatieve eigenschappen in geen enkel geval het medisch advies vervangen, welke steeds onmisbaar is bij het stellen van een diagnose en bij bepaling van de ernst van de aandoening. Wel wordt de gebruiker gestimuleerd beslissingen met betrekking tot zijn gezondheid te nemen, op basis van eigen research, steeds in samenspraak met een professionele gezondheidswerker.

 

In alle gevallen valt het gebruik van dit programma enkel onder de controle, het beheer, de risico's en de verantwoordelijkheden van de gebruiker.